Красная стрела. Вторая книга / Қызыл жебе. Екінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Таулар басын қызыл шапақ шалды. Әлгі салт атты әуелі қызғылтым еді, бір сәтке алаулап ала жөнелді. Бала алаулаған салт аттыдан көз алмай тынысы тарылып бара жатты. Бір кез:

– О, Қызыл Жебе! – деп сыбырлады. Одан соң:

– Көке! – деп айқайлап жіберген дауысынан өзі шошып кетіп селк ете түсті.

Аспара ұшындағы салт атты аң аулап, киік қуалап жүріп, абайламай шыңға шығып кеткен әкесінен аумайды екен. Әлде ол Сахалинде айдаудан қашып, енді патшаның құрығы жетпейтін жер осы деп әдейі шыңға шығып кетті ме екен?

Әйтеуір найза ұшындай Аспара басында жал-құйрығы от болып жалбыраған, бөкен сирақ ат мінген қызыл салт аттының сонау шыңнан ап-анық көрінгені рас.

Әкесінің шыңға шыға алатыны ақиқат. 1903 жылы Петербургтен келген атақты ғалым, географ Дмитриевті апайтөс Талғардың биігіне адастырмай, қиыннан, қия-қиядан жол тауып алып шыққан көкесі болатын.

Баланың көзіне бір сәт Талғар елес берді. Дәл қазір мына Аспарадан әкесі айқайласа, осы замат Талғардың шыңына шығып алып сексендегі қарт нағашысы Мамырбай құбылаға қарап, Меркеге кеткен кішкентай жетімек жиенін зарыға күтіп тұрған сияқты көрінді.

Бұл екі арада Аспара басындағы салт атты алаулағанын қойып, суға салған балқыма темірдей көгістене берді. Енді бір ауықта әлгі сымбатты сұлу салт атты қомыт шапандай іріп-іріп ыдырап, мүлде жоқ болып, қарауытқан аспанға судай сіңіп кетті.

Бала әлгі елеске сенерін де, сенбесін де білмей:

– Көке! – деп шыр ете қалды.

Бірақ әкесі қайтып тау басынан көрінбеді.

Әлде арғы беттен киік көріп, соны қуып кетті.

Әлде патшаның ұзын құрығы заңғарда да жетіп, ұстап әкетті.

Әлде салт атты тау басынан баласын көріп, әйтеуір тірі жүргеніне көзі жетіп, соған шүкіршілік етіп, өзінің қашқын қамымен болып кетті.

Бала Аспарадан көз алмай, көпке дейін сілейіп тұрып қалған. Тамағына өксік тығылып, көзіне ыстық жас үйіріліп, іші-бауыры елжіреді.

Сахалинге айдалып кеткен әкесін ол аңсап күткелі қашан?! Күте-күте сартап болған көңіл түңілмей, үміт өлмей, тасбауыр тартпай, жанының жарасын өзі жалап жазып, әйтеуір алдан жарық сәуле күткен.

Ол кезде ел арасында әкесі туралы неше сақ аңыз айтылатын. Соларды тыңдап отырып баланың зығырданы қайнайтын.

Білсе де, білмесе де әкесін ұры, адам өлтірген қарақшы деп көйітеді тоғышар немелер.

– Қайдағы ұры, қайдағы қарақшы! – деп айқай салғысы келеді. – Ау, бұ қазақта ұры аз ба, адам өлтірген аз ба? Соның қайсысының үстінен қырық болыс қолын қойып, мөрін басып, ұлыққа арыз берді екен?

Бірақ бала оны дауыстап айта алмас. Оның өйтіп айтуға амалы жоқ. Аты бала демесең, бұ да қашқын...

Әкесі 1905 жылы алпауыт болысты өлтірді. Онымен ғана қоймады, болыс біткенді бақыртып бауыздамаққа бел байлап қаһардың қату бас тұлпарына мінді. Содан қорыққан ұлықтар оны Сахалин айдады.

Ал өлтірілген болыстың жақындары «қанға-қан» деп қалшылдағанда сақалдарына түкірігі шашырады. Қолға ілінері айыпкердің жар дегенде жалғыз ұлы еді. Апалақтаған адуын ақсақал-көксақалдар сол титтей нәрестенің қанын төкпек. Нәрестенің қанын төгу періштенің қанын шашумен бірдей екенін, оның жазығы бүткіл қандықол әулетінің үрім-бұтағына қарғыс таңбасын қушық маңдайларына қызған темірмен ғұмыр бойы кетпестей ғып басып қоятынын сезбейді сорлылар.

Сезімсіз нойыс кекшілдер айыпкердің күркесінің күлін суырып, он жасар баланы шырылдатып ұстап алып, көкпар ғып тартып кете бергенде, өгей шешесі Ізбайша байғұс байбалам салып, өз бетін өзі жыртып, қалың елге зармен хабар беріп, әйтеуір аман алып қалды. Ізбайша кейбір дос-дұшпанның азғыруына алданып, әкесімен бірге Сахалинге барудан бас тартып, басқа мекенге кетсе де, бала оны өзін көпе-көрнеу ажалдан аман алып қалғаны үшін ғана жақсы көреді.

Адам жамырап, көз байланды. Мықан бойындағы нау теректер кешкі дүниені азан-қазан жаңғырықтырды. Гүл біткен көзін жұмып, ұйықтап қалған сықылды. Ұйқысырап тұрып, бірін-бірі түрткілей жайғасып, сыбырласады тек.