Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

«ҚЫЛ КӨПІР»

Роман

ТАБАЛДЫРЫҚ

Күдік пен үміт арпалысқан түн еді. Ол «Метрополь» мейманханасының ең жайлы люкс нөміріне орналасты. Емен ағаштан қиюласқан есіктегі арыстан бейнелі мыс тұтқадан бастап, кіреберістен төселген жұмсақ, қызылкүрең кілем, әр бөлмеде әшекейлі айналар, меймандар бөлмесіндегі аппақ пианиноға дейін, тек өте сыйлы, жоғары мәртебелі қонаққа ғана арналғанбыз дегендей тәкаппар, маңғаз сыңай танытады.

«Метрополь» әрине, патша заманынан қалған мұра: Мұнда ол кезде, тек шетелдік миллионерлер, алпауыттар, Ресейдің қалың қалталы капиталистері ғана тоқтар еді. Қазір де мұнда көбінесе шетелдік елшілер, дипломаттар түседі.

Мейманхана қызметшілері — есік алдындағы сарыала оқалы киім киінген қарауылынан бастап, үй сыпыратын әйелдеріне дейін тым инабатты бола тұра, «бізді біліп қой» дегендей кердеңдеу келеді екен.

Совнаркомнан Түркістан басшыларын орналастыруға әдейі келген Бонч-Бруевичтің көмекшісі Рысқұловты осы люкс-нөмірге ертіп келгенде, Рысқұлов:

— Мен мұндай үйде тұрып үйренбеген адаммын. Басқа жұпынылау бөлме беріңіз, — дейін деп тұрды да, өзінің тек Рысқұлов қана емес, Түркістан президенті екені есіне түсіп, байтақ бір республиканың атынан келіп тұрғанын ойлап, үндемей қалды.

Рысқұловтың жалғыз шабаданын нөмірге алып кірген қызметші қайтып шыққанда, дәліздегі үй сыпырушы әйел одан:

— Жапонияның премьер-министрі емес пе? — деп сұрады.

— Жоқ, Түркістанның президенті көрінеді, — деді қызметші.

— Ол қандай ел? Сірә, кедей шығар, шабаданы біреу-ақ қой.

— Иә, біреу-ақ. Өзі жеп-жеңіл, — деп қызметші иығын қиқаң еткізіп кете барды.

Әдетте, мұндай ірі қонақтар шабадан көтеріскен қызметшілерге қалтасынан суырып, «шайлық» деп ақша ұстатар еді. Түркістанның президенті ондай рәсімді білмей ме, білсе де сараң ба, әйтеуір ырым жасамады.

Біреуге тиын-тебен ұсынуға қолының икемі жоқ. Тиын-тебен қымбат емес, адамның ары қымбат. Рысқұлов адамдарды кемсіткісі келмейтін.

Жалғыз шабаданды ашып, ішіндегі жалғыз таза костюмді тұтас қабырғаны алып жатқан абажадай гардеробқа іліп қойды. Гардероб ең кемі он шақты костюмге шақ шығар. Жағалай салбыраған киімілгіштері көп екен. Рысқұловтың жалғыз костюмін мұндағы гардеробтың өзі де менсінбегендей кердең кейіп танытады.

Костюмі біреу-ақ болғанмен, кілең ақ бәтес көйлек мұнда көп-ақ еді. Ілгішке жағалай бір-бірден асып қойды. Гардероб көйлекпен толды. Баяғыда әкесі Рысқұл қаһарлана қатты айтқан:

— Тұрар! Жағаңды кірлетпе! — деп.

Сол сөз өмір-бақи миына қашап жазылғандай, ұмытылмай қалды. Рысқұлов таза жағалы көйлек кимей, ешуақытта далаға шыққан емес:

Бір жамандықтың бір жақсылығы бар. Баяғыда Талғар таудың бауырында бұғып қана жатқан Тау-Шілмембет ауылында жүргенде, Рысқұл жалғыз ұлы Тұрарға көп қарайлай қоймайтын. Онысы ұлын жек көргені емес, тұрмыс солай еді ғой. Күні-түні түзде, ат үстінде, бел шешпей жорық кешкен адам баласын мәпелей ала ма?

Алматының көк қақпалы түрмесінде жылға жақын бірге жатқан мезгіл — әке мен баланың жандай жақындасқан кезі еді ғой. Шын мәнінде әкесінің кім екенін Тұрар сонда білген. Әкеден көп сабақты сонда алған. Түрменің ауласын сыпырып, атқорасын тазалап, кілең кір-қоқыспен күн кешкен баланың, әрине, жалғыз ескі көйлегі кірлейді де. Сонда да болса әкесі:

— Тұрар! Жағаңды кірлетпе! — деп ақырғанда, бала жалғыз тік көйлекті күнде жатар алдында жуып қоятын.

Содан шығар, қазір ел басқарып, қайраткер атанған кезде, костюмі бір-екеу-ақ десе, көйлегі көп болатын.

— Тұрар! Жағаңды кірлетпе! — деп әкесі ақырғаннан бері де, міне, он бес жыл өтіпті. Ол кезде Тұрар он жасар бала болса, енді жиырма бестегі ер азамат. Осыдан он бес жыл бұрын, ол Лениннің есімін тұңғыш рет түрмеде, әкесімен бірге отырып, саяси тұтқын Александр Бронников деген орыстан естіген. Сонда енді он бес жылдан кейін Мәскеуге барып, Ленинге кездесемін-ау, екеуден-екеу, жүзбе-жүз әңгімелесем-ау деп, әрине, армандай қойған жоқ шығар.