Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Дұрыс емес, — деді Рысқұлов салмақтана түсіп. — Ондай солақайлыққа жол ашылса, біз де айта аламыз: бүкіл Түркістаннан орыс біткенді алып кетіңдер деп. Олай болмайды ғой. Ал бірақ Ертіс өңірі қазақтардікі, демек Қазақстанға қарауы керек, тек орыстарды көшірудің керегі жоқ. Шатақтың көкесі сонда болады. Арты қиын. Егер Кеңес өкіметінің ұлттар теңдігі жөніндегі Декларация бұзылса, осы уақытқа дейін, өкінішке орай, әсіресе бізде бұзылып келеді. Қазақтар мен орыстар көрші-қолаң, ауылдас отырып-ақ жап-жақсы өмір сүре алады. Жалғыз Ертіс бойы емес, бүкіл бұрынғы отаршылдықта болған өлкелерден жалпы орысты емес, шовинистерді әкету керек, жер аударып жіберу керек. Ал іріткісіз жерде орыс пен қазақ ағайынды адамдардай-ақ тату-тәтті тұра береді. Орыстың ішінде оңбағаны жүзден біреу, бәлкім, мыңнан біреу. Менің бала кезімде, әкемнің Қара Иван дейтін досы болды, біздіңше, тамыр. Әкемнің басына ауыр күндер туып, қамауға алынар тұста, алыс-жақын ағайыннан қорған таппай, сол Қара Иванды барып паналап еді. Жандармдар аулымыздың ту-талақайын шығарып, күлін көкке ұшырғанда, сол Қара Иванның жақсылығын көп көрдік. Ондайлар орыста аз емес. Рас, колонизаторлар қалдығы әлі де бар. Халықтарды араздастырып, арасына от салатын солар. Құтылсақ, солардан құтылайық. Ал бірақ ендігі жерде Қазақстанға ішкі Ресейден халықты көптеп аудара берудің де жөні жоқ.

— Рақмет, Тұрар Рысқұлович, — деп Ильич Рысқұловтың көзіне аса бір зейінмен зерделей қарап, қолын қысты.

* * *

Арада аз ғана күн салып, әлгі сол сібір — қазақ дауы Лениннің алдында шешілді. Қабырғада баяғы карта тұрған. Алтай тауларынан бастау алып, ұзыннан-ұзақ созылып-созылып барып, Обь өзеніне құлаған күретамырдай ирелеңдеген тарам-тарам жуан қара сызық — Ертіс дариясы. Қайран Қара Ертіс.

Ертістің ар жағында көрдім сені,

Сырғаңды қайық қылып өткіз мені, —

деген әнді қазақ қай ғасырда шығарды? Атамекен ғой ол! Ертіс пен Еділдің арасы емес пе Қара Бесік?!

Патшаның жөні бір басқа. Озбырлықты оған пешенесіне жазған. Отарлау саясаты — оның басты қаруы.

Ал Кеңес дәуірінде Сібір ревкомы: «Ертіс біздікі! Қазақстанға қарамасын, — деп өктем-өктем әкіреңдегені қай жосық?»

Лениннің кабинетіне алдымен сол Сібір ревкомының өкілі — кеспелтек келген сақалды кісі кірді. Оның шын фамилиясы Соколов еді. Бірақ Лениннен бастап, көп басшы жолдастар «Сибиряк» деп атайтын.

Сәлден соң сұңғақ бойлы, көмірдей қара шашы толқын атқан, қара мұртты, сұлу қазақ қасқая кіріп, сәлем берді. Бұл Қазақстанның жоғын жоқтаушы Қаңтаров деген кісі еді.

— Ал, Сибиряк жолдас, қазақ деген жақсы халықты неге ренжіткіңіз келеді? — деп Ленин Сібір ревкомының өкілін тұтқиылдан «тұтқынға» алып, тырп еткізбей тастады.

Сибиряк жеңіске жететініне күмән келтірмей, айтар сөзін әбден ықтияттап, дайындалып-ақ тұрған. Жаңағы тұтқиыл сұрақтан соң-ақ аузынан сөзі, қойнынан бөзі түсіп, абдырап қалды.

— Ренжіткен емес... әншейін қазақтар мен Сібір қазақтарының арасында жанжал туып кетпесін деп...

— Сондықтан да олардың арасына шовинистік өрт салу керек пе? — деп Ленин мысқылдай күлді. — Ұлттар арасында араздық тудырудың дәл өзі емес пе Сіздің талабыңыз?

Сибиряк қаба сақалын сипалай береді, қыртыс-қыртыс маңдайынан шып-шып тер шыға бастады.

— Ежелден келе жатқан егесті біржола тыйсақ па деп...

— Неткен сұмдық! — деп Ленин лезде оң қолымен санын бір салды. — Ау, бұл нағыз ұлы державалық Сібір саясатының дәл өзі емес пе? Көкетайым-ау, сіз бұл мәселеге Сібірдің тәкаппар мұнарасынан, тіпті ?Ұлы Иванның мұнарасынан көз қиығыңызды керги тастап тұрсыз ғой. Мүмкін, енді Сізге жетпей тұрғаны Гималай биігі шығар? Тек әйтеуір ағылшындардың дүрбісімен қарай көрмеңіз!

Сибиряктің сілейген жері осы болды. Түсінген адамға Ленин: «Сен немене, Үндістанды екі жүз жыл бойы езгілеп келе жатқан ағылшын ба едің?!» — деп тұр ғой.

Кабинет толы комиссия мүшелері сілтідей тынып, демін іштерінен алғандай.

Ленин кенет Қаңтаровқа бұрылып: