Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Ресейде революцияның неге жеңгенін Рысқұлов бір марксшілдей білсе де, енді ап-анық сезіп, себеп-салдарын саралап, салалап түсінгендей болды. Ленин сынды от кеуделі пайғамбар тумаса, оның отты, дана миы лауламаса, оның отты үні найзағайша шатырламаса, Ресей көпке дейін ыңырсып, әрі бай, әрі жұрдай кедей қалпында қала бермек еді. Егер от кеуделі Ленин өз тұлғасымен жаңа бір күндей жарқ етпесе, Рысқұловтын тағдыры не болмақ еді?

Рысқұлов бір мезгіл осылай да ойлады. Көп болғанда Ташкенттегі мұғалімдер институтын бітірер еді. «Алаш» газетінің редакторы Көлбай Тоғысов, мүмкін оны қызметке алар еді. Зайсаннан шыққан Көлбай Тоғысов — ерте туған көбегендердің бірі. Тұңғыш қазақ журналистерінің төлбасы десе де болады. 1905 — 1907 жылдардағы революцияның бір сарбазы, патшаның түрмесін де көрді. Содан кейін Мұхамеджан Сералиннің «Айқап» журналында қызмет істеді. 1917 жылы «Үш жүз» атты ұсақ буржуазиялық бағыттағы партия құрды. Ташкентте «Алаш» газетін шығарды. Патшаны, байларды, алпауыттарды сынай отырып, «Алаш» партиясының «көсемдерімен» де айқасты. Жалпы демократиялық бағытта болғанмен, пантюркизмді уағыздады.

Ташкентте оқып жүрген жас Тұрар, әрине, Көлбай Тоғысовтың ықпалында біраз болғаны рас.

Бірақ өмір екеуінің жолын екі айырды. Көлбай Тоғысов та Қазан революциясынан кейін, бұрынғы райынан қайтып, большевиктерді төңіректеп, Кеңес жолын ұстанды да, 1918 жылы Омбыда әділет комиссары болып тұрған шағында, ақгвардияшылардың қолынан қаза тапты.

* * *

Ұлы Табалдырықтан енді аттап шығар кезде, Низамеддин Ходжаев бір тапқырлық жасады. Мүмкін, ол тек Ходжаевтың ғана тапқырлығы емес, Ходжаевты туған халықтың қанға сіңген рәсімі шығар.

— Владимир Ильич, біздің Түркістанға келіңіз, жүдә кұрсан боламыз, — деп Ходжаев қолын тағы да кеудесіне басты.

Ильичтің күлімдеген көзі жылт ете қалып, балаша мәз болып, қарқылдай күлді.

— Рақмет, жолдас Ходжаев, рақмет. — Осыны айтып, кенет тағы да картаға көз тігіп, орасан басын сәл қозғап қойды: — Иә, Түркістан. Көруді армандаймын. Түркістан туралы көп оқыдым. Бірақ көзбен көргендей қайдан болсын? Мына қиыншылық құрсауынан құтылып, социализм нығайып, еліміз әлденіп алған соң, несі бар, аралауға да болады. Түркістан... ар жағы Қазақстан... Иә, біз Қырғыз өлкесі деп жүрміз. Айтпақшы, Тұрар Рысқұлович, Сіз қалай ойлайсыз, сібірлік жолдастар бізге шағым айтып, мәселе көтеріп жатыр: «Ертіс бойы түгел Қазақстаннан бөлініп, Сібір өлкесіне қарасын», — дейді. Бұл қалай болады? Осы таяуда олардан делегация да келмекші, қазақтардан да келеді. Сіз қалай ойлайсыз?

— Ертіс бойы ежелгі қазақ жері, Владимир Ильич, — деп Рысқұлов көп ойланбай жауап қатты. — Патша отаршылдығы кезінде көшпенді орыстарды қоныстандырған, яғни Сібір қазақтары, әйгілі атаман Ермактың қандастары ғой. Патша зордан қоныстандырғанына қарапайым орыстар кінәлі емес, әрине.

— Міне, міне, Тұрар Рысқұлович, мәселе осында ғой. Сібірлік жолдастар Ертіс біздікі дейді, қазақтар — біздікі дейді. Ал енді, Қаңтаров дейтін бір жолдас, тіптен солақай соғып, Ертіс бойынан күллі орыстарды көшіру керек деп дауласады.