Красная стрела. Вторая книга / Қызыл жебе. Екінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Совдеп мүшелері ойлағандай, Уақытша үкіметтің басшылары үйлерінде жақсы түс көріп ұйықтап жатпаған екен. Большевиктердің әрекетіне қарсы қимыл ұйымдастыру үстінде екен. Уезд комиссары Астаховтың кабинеті толған адам. Үкімет мүшелері тап-тұйнақтай болып, әдеттегі орындарында отыр. Кабинетке кіріп келген бетте Тұрарды таңқалдырған жайт Уақытша үкімет мүшелерінің ұқыптылығы емес, бұлардың арасында имам Ғұмар Халмұрзаев пен шіркеу кеңесінің төрағасы Никодим Калмыковтың отырғанына таң қалды. «Е-е, меньшевик Астахов мырза енді дін қайраткерлерімен ауыз жаласып, мұсылман мен христиан діндерін бауырластырмақ болған екен ғой. Дер кезінде келгеніміз қандай жақсы болған! Әйтпесе, имам мешіттен, поп шіркеуден сарнап берсе, әлі де діншіл халықтың қайсыбір бөлігі бүлік шығарып, әуре көбейер еді...».

– Мырзалар! – деді Степан Хмелевский есіктен кіріп келген бойда. Кейбіреулер орындарынан қопаң-қопаң тұра бастап еді, комиссар Астаховтың қара креслода міз бақпай, былқ етпестен отырғанын көріп, қайтадан орындарына құйрықтарын басты – Мырзалар! – Хмелевскийдің дауысы өзі биік, өзі кең кабинеттің ішінде күмбірлеп шыққанда ол өз дауысын өзі танымай қалғандай жан-жағына, одан соң кабинеттің күмбезді төбесіне қарады.

Дауылды таңның сәулесі әлі кабинет ішіне дари қоймаған, комиссар ордасы сонда да жап-жарық: күмбезді төбеден төмен қарай салбыраған кішігірім шаңырақтай шамдалдың балауыздары самаладай жанып тұр. Комиссар Астахов отырған креслоның тұсындағы қабырғаның кісі бойындай бөлігі қарауытып, қара дақтанып қалыпты. Ол дақтың орнында бұдан сегіз ай бұрын II Николай патшаның портреті болушы еді. Осыдан сегіз ай бұрын, яғни 1917 жылдың 2-наурызы күні күндізгі сағат 2-де II Николай өз қолымен былай деп жазды:

«Мемлекеттік думаның төрағасына Аяулы Ресей-Ананың шын бақыты мен амандығы үшін мен істемеген құрбандық жоқ. Сол себепті тақтан бас тартуға дайынмын. Таққа ұлым отырады, ол кәмелетке жеткенше ез қарамағымда болады, тақ иесінің аталығына менің бауырым, ұлы князь Михаил Александровичті белгілеймін.

Николай».

Тағы бір қолхат:

«Аса сүйікті Ресейдің тыныштығы мен амандығы, бақыты үшін мен өз ұлымның пайдасына тақтан бас тартуға дайынмын. Барлығың да оған сайқалданбай адал қызмет етулеріңді өтінемін.

Николай».

Бұл жолы «бұйырамын» демейді «өтінемін» дейді. Осы хатқа қол қойған соң екі сағаттан кейін тақты ол ұлына емес, бауыры Михаилға қалдыруды өтінеді... Сөйтіп, содан бері ұлан-байтақ Ресейдің сан мыңдаған кеңселерінен II Николайдың портреттері алына бастап еді. Бұл операциядан Әулие-Ата да қалыспаған.

Жыл сайын кеңсенің ішін әктегенде портреттің асты ақталмай қалушы еді. II Николай патшалық еткен жиырма үш жыл ішінде осы портреттің тұсындағы қара креслода қаншама ояз бастықтары отырды – бірақ портреттің астын ақтату біреуінің ойына келмеген. Меньшевик Астахов ояз бастығы емес, ояз комиссары болып Әулие-Атадағы Уақытша үкіметті басқаруға келгенде, әрине, алдымен патшаның суретін алдырып тастады. Кеңсе ішін жаңадан әктетуге неге екені белгісіз, әйтеуір тәртіп бермеді. Содан ұзын қара дақ патшаның әзірейіл көлеңкесіндей болып әлі тұр.

Тұрардың сонда тағы бір аңғарғаны – арқалығы биік қара кресло еді. Тұтас еменнен шабылған ауыр креслоның арқалығында қос бас самұрық бейнеленген. Комиссар Астахов оны байқамаған болып, жотасын сол самұрыққа сүйеп, қазір де былқ етер емес.

Өз дауысын өзі тосырқап, күмілжіңкіреп қалған Хмелевскийге Тұрар жалт қарап, қайрат бергендей болды.

– Мырзалар! Уақытша үкімет құлады. Ендігі жерде өкімет жұмысшылар, солдаттар және шаруалар депутаттары Кеңесінің қолында. Қарсылық көрсетпеулеріңізді сұраймын. Қарсылық көрсету пайдасыз. Сыртта революцияға берілген қарулы солдаттар тұр. Қан төгісудің керегі жоқ! – деп Хмелевский саңқылдап ала жөнелді.

Отырғандардың бірсыпырасы орындарынан ұшып-ұшып түрегелді. Комиссар Астахов міз баққан жоқ.

– Уақытша үкіметтің құлағанын немен дәлелдейсіз?