Красная стрела. Вторая книга / Қызыл жебе. Екінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Биылғы аспаннан тамбай қойған жаңбырдың тығыны мына ісіп-кепкен әйелдің көзінен ашылғандай жылғалап жылы жас аға берді, аға берді...

* * *

Тек-Тұрмастың етегінде, Таластың жағасында әлі нілі таймаған жасыл алаңқайда бір үйір жылқы ықтап қалған. Жалын жел желбіреткен торы айғыр үйірдің бас-аяғын жинап, құлын-тайына дейін шашау шығармай, аумақты айнала шауып, кісінеп-кісінеп жібергенде Қамбар атаның өзі жер тарпып жүргендей болады. Қамбар атаның тұяғынан қалған ошақтай ойықтың дерменесі тапталып, киелі шөптің исі әлемді алып кетеді.

Қара сұр бұлт жыртылып, жыртығынан жарқ етіп күн көрінгендей сонау батыста Асаудың арты бетінен Айша-Бибінің күмбезі жарқырайды. Бұлттың жыртығы қайта жамалып, күн көрінбей қалады. Күннің өзі әлгі жыртықтан құлап түсіп, Айшабибі күмбезіне айнала салған сияқты.

Ұлы Таластың інісі Асау өзені ғашықтардың киесі Айша-Бибі Асаудың арғы бетінде, Айша-Бибінің сүйген жігіті Таластың бергі бетінде: екеуін айырып тұрған – екі өзен, екеуі бір-біріне жете алмастан, ынтызар көңілдер көнши алмастан бір-біріне күмбез болып қол бұлғасқан дауылды дүние. Өзендер толқыны солардың арманындай, ешбір өксігі басылмай, таусылып болмай, жүз-жүз жылдар жылап жатқаны таңқаларлық.

Әулие-Ата келбетін тұтас көргің келсе, Тек-Тұрмасқа шық. Генерал Черняев Әулие-Атаны араларда, шаһарды шолу үшін Тек-Тұрмасқа бекер шықпаған. Жергілікті халық оны Шырнай-паша деп кетіп еді. Шырнай-паша дарынсыз генерал емес екен, қақпаның аузын қан қылмай-ақ, шаһардың үстін шаң қылмай-ақ, Әулие-Атаны оп-оңай алған.

Қаланы қанға бөктіру керек пе, керек емес пе? – деп осы Тек-Тұрмаста тұрып бір мезгіл ойға қалған да шығар.

Егер сол жылы Шырнай-паша Таластың жағасынан тек итмұрын мен шоңайна тікенді, тау шеңгел мен шырғанақты ғана көрсе мүмкін, зеңбірекке көбірек қол салуы да... Ал бірақ бүкіл Әулие-Ата зифа теректен желек жамылып тұрады. Тіпті Қарахан күмбезінің езі сол зау теректерден көрінбей қалады. Қарахан күмбезінің айналасы толған мүрде, ұлы зират. А бірақ оларда күмбез жоқ. Оларды арша бұтағына орап көмген. Күмбез астында жатса да Қарахан патша сүйегі қурап күл болып кетуі мүмкін. Ал соның жанында күмбезсіз жатқан Мәмбет батырдың сүйегі шірімейді. Өйткені оның табыт-бесігі жасыл арша.

Қара құстан қорғалап, балапандарын қанатынын астына жасырып алып, шар-шар еткен ақ тауықты көрген адам Әулие-Атаның зифа теректерін көз алдына елестете алады.

– Жігіттер қараңдаршы, біз тарихтың ұлы сахнасында тұрмыз, – деді Тұрар қасындағыларға жан-жақты орай нұсқап. – Ана Алатау мен Қаратау, мына Тек-Тұрмас осы сахна төріндегі декорация сияқты емес пе? Қараңдашы. Бірақ біз ақтар емеспіз, саяси қайраткерлерміз. Революция таяу. Біздің «Қазақ жастары революциялық одағының» кезекті мәжілісін осы оқшау таудың бауырында өткізуді жөн көрдік. Қалада өткізу қауіпті. Санаулы күні сарқылған сайын уақытша үкімет тым қабаған болып барады. Сақтық үшін әдейі осы Тек-Тұрмасты таңдадық.

Күмбездің тұғырындай сұп-сұр сандық тастарға жайғасқан жастар одақ басшысының сөзіне құлақ салған.

– Революциялық жастар одағы өмір сүргелі көп уақыт өтпесе де, едәуір жұмыс жүргізді. Оның бәрін тізіп жатудың қажеті жоқ деп ойлаймын. Табысымызды ешкім тартып алмайды, алдағы міндет қымбат. Соны ғана тұжырымдайық. Содан соң тез жер-жерге тарап, іске кірісейік.

Тұрар өзінің серіктеріне көз тастайды. Күні кеше көпшілігі әлі оң мен солын танымайтын қызылқанат балапандар сияқты еді, енді мұзбалақ тау қырандарындай ысылған азаматтар отыр. Анау Қабылбек пен Мақсұт, Тұрдалы мен Төребек Меркеден келген. Қарымбай мен Сыдық Абыланов осы Әулие-Атадан.