Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Былтыр ғана Шәкірімді айдалада атып тастаған өз аулымыздың иті. Мағжанды «ұлтшыл» деп, «пантюркист» деп, «сарыуайымшыл» деп, «феодализмді көксеуші», — деп Әуезов арқасы қозғандай алқына, қайта-қайта жөткіріне сөйлеп кетті. — Айналайын Жүсекем қандай еді, Жүсіпбек Аймауытовты айтамын...

Әуезов, толқығандікі ме, әлде шыннан науқас па, кенет жөтел қысып, қалтасынан орамалын алып, аузын басып, кәдімгідей демігіп қалды.

— Кешіріңіз, аға, — деді көзінің жасын сүртіп.

—Тас түрмеде жатып, денсаулығыңды бұзып алғансың-ау! — деп сезіктенді Рысқұлов.

— Иә, — деді Әуезов, сол қысылғандай. — Өкпеме дақ түскен сияқты. Түрме деген нағашыңның ауылы емес көрінеді, аға.

— Түрменің дәмін он жасында татқан адамға оны түсіндірмей-ақ қой, — деді Рысқұлов жабырқап. — Аурудың алдын алу шарт. Тез емдел.

— Соны өзіңізбен ақылдасайын деп едім, Тұрар аға. Бір жағынан қысылып та отырмын. Елдің жағдайы анау. Жұмыс басыңыздан асып жатқанда, бүкіл елдің тауқыметі зіл болып арқаңызға батып тұрғанда, мен өзімнің пәндауи жағдайымды айтып, әуре еткенім де жарамас.

— Елің қасіретке тұншығып тұр. Оны тас қапаста отырсаң да сезген шығарсың, — деді Рысқұлов жүзін қайғылы көлеңке кіреукелеп. — Бірақ ажал да шаршайтын шығар, не бопты? Алты миллион қазақты ажал тып-типыл ете қоймас. Зұлымдық қақалатын күн жақындап қалды-ау деймін. Сонда қалған қазақтың қапалы көкірегіне сәуле шашатын өзіңдей азамат керек. Жазушысы жоқ ел — жарлы ел. Білесің бе, Франция, Англия, Германия, Ресейде өткен ғасырларға әлемді таңғалдырған жазушылар шыққанда, Польша әдебиеті кенжелеу еді. Ал Адам Мицкевич дүниеге келгеннен кейін, поляктар басқа еуропалық елдермен иық теңестіргендей болып, еңсесі көтеріліп қалды. Көрдің бе, жалғыз Мицкевич... Ал біздің қазаққа Мицкевичтер керек емес деп ойлайсың ба? Ол сен емессің бе, Мұхтар?!

— Пәлі, Тұрар аға, тым асырып жібердіңіз, — деп Әуезов қозғалақтап, қуқыл өңіне қызыл рай жүгіріп, тіпті ай маңдайы жіпсіп кеткендей болды.

— Еліңнің трагедиясы теңдессіз, — деп жалғады ойын Рысқұлов. — Омыртқасы опырылып кеткендей, ал бірақ омыртқа да орнына келер-ау, ең сұмдығы — рухы сынбасын де. Халыққа рух беретін сен, сен сияқты жазушылар. Рухынан айрылған халық, — мүлде өлген халық. Сондықтан сен ең алдымен керексің халыққа. Әттең, сендейлер аз, бірен-саран. Ғабитпен қалайсың?

— Ғабиттің болашағы зор, — деді төтен сұраққа Әуезов. — Арлы азамат. Кейбіреулер сияқты жалтақтап қалған емес, сойылсоғар емес.

— Дұрыс, — деді Рысқұлов нығарлап. — Кейбір жазушы, сыншысымақтар Голощекиннің сойыл соғары боп кеткенде, Ғабит сол Голощекинге тайсалмай қарсы шықты. Міне, бұл ерлік. Мүсірепов енді ештеңе бітірмей-ақ қойса да, сол ерлігінің өзі халықтың көкірегінде жатталып қаларлық.

— Сол Голощекин Ғабит сияқты жас жауқазындарды түп-түгел жуадай солдырып жібермесе неғылсын, — деп Әуезов қаупін айтты.

— Голощекиннің күні таянған шығар. Мен Моңғолияда болдым ғой, Мұхтар. Моңғолдардың арғы-арғы атасы бізбен бір сияқты... Сол моңғолдарда балаға қарақұстың көлеңкесі түскені жаман ырым екен. Моңғолдар одан өлердей қорқады екен. Иә... Голощекиннің өртті көлеңкесі Қазақстанның соншалықты кең даласын шарпып кетті. Енді оның кететін кезі таяп қалды-ау деймін.

— Лайым солай болғай, — деді Әуезов мына әңгімені құныға тыңдап отырып.

— Сонымен, менің тілімді алсаң, өкпе ауруын емдейтін курортқа бар. Асқынбай тұрғанда алдын ал. Мұнда аялдайтын шаруаң болмаса, тез жүріп кеткенің жөн. Қырымда жақсы курорт бар. Жолдамаң менің мойнымда, Мұхтар.

— Алла разы болсын, Тәңірі жарылқасын, Тұрар аға...

— Түрмеде жазу-сызу болмайтынын білемін, енді денсаулығыңды түзеп, әлденіп алған соң кірісесің ғой бір жұмысқа, не жазбақсың?