Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

Енді осы таяуда ғана, Лениннің III Интернационал конгресінде жасайтын баяндамасының тезистерін алған едім. Ленин өз тезистерін таңдап-таңдап бірнеше кісіге жіберген екен. Осыны оқып, сын-ескертпе, ұсыныстарыңыз, қосымшаларыңыз болса, жазып жіберіңіз депті. Лениннің тұсында демократияның сондай да ұшқыны болатын. Сөйтсем, әлгі тезисін Ленин Ахаңа да жолдаған екен. Демек, Лениннің ұғымында, Ахаң Лениннің өзіне ақыл қосар ірі фигуралар санатында болғаны ғой. Әңгімеден әңгіме туындап, әлгі тезис сөз болғанда, Ахаң:

— Онда бұл тезистерге байланысты ойымызды екеуміз бірігіп жазсақ қайтеді? — деді.

Содан Ахмет Байтұрсынов пен Тұрар Рысқұловтың «Ленин тезистеріне қосымшалар» детен атышулы еңбек туған. «Атышулы» болатыны — біздің «оппоненттеріміз» әлі күнге дейін сол еңбекті біздің қатеміз ретінде, жөні келсін-келмесін бетімізге баса береді. Лениннің өзі айыптамаған дүниеден қазіргілер қате іздеп арамтер болып, соңымыздан қалмайды.

Мұхтар сәл қозғалақтап, тамағын бір кенеп, етжеңділеу, әдемі мұрнын сипалап қойды. Оның бірдеңе айтқысы келгенін сезіп, Рысқұлов сәл кідірді.

— Сол хатты «атышулы» дегені болмаса, не жазғандарыңызды жөндеп білмейміз, — деп қалды Әуезов.

— Не жазушы едік? Сол баяғы ұлт мәселесі. Ленинге біз былай дедік. Сіз, Владимир Ильич, ұлт бостандығын, ұлт республикасының еркіндігін жарияладыңыз. Ал бірақ біздің Түркістанда жағдай басқаша. Бізді жергілікті өз өкіметіміз емес, тікелей Мәскеу басқарып, екі тізгін, бір шылбыр Мәскеудің қолында, қалай бұрады, солай жүреміз. Өзіңше бір сәл әрекет жасайын десең, Мәскеу: «тәйт!» — дейді, үнің өшеді де қалады. Түркістан республикасы — РСФСР құрамында шақтап болса да өз еркіндігі болсын деп, өз сыртқы істер комиссариатымызды, өз ақшамызды жасайық деп едік, Түркістан бүлініп жатыр деп, Орталықтан «Түрккомиссия» дегенді жібердіңіздер. Түрккомиссия сіздің: «түркістандықтармен түсінісіп, тіл табысып жұмыс істеңдер» деген ақылыңызды былай шыға бере, ұмытып кетіп, Ташкентке келе сала, бас-басына комиссариат ашып алды да, біз далада қалдық. Президент — Фрунзе сияқты, партия басшысы — Голощекин сияқты, әскери комиссар — Куйбышев сияқты, міне осылай кете береді. Біздің жарлығымыз, қаулыларымыз жүрмейді, тек Түрккомиссия бекітіп беруі керек. Ау, сонда дедік, бұлардың баяғы патша генерал-губернаторларынан несі артық? Патшаның генералдары да бір, бұлар да бір. Сонда жарықтық Ахаң: «Нәжісті нәжіспен жуып болмайды» деген сөйлемді қосып жіберді. Мен: «тым қатты кетіп қалмаймыз ба?» — деп едім, көнбеді. Барсын осылай деді. Ондағымыз — бұрынғы патша өкімдерінің, олардың Кеңес тұсындағы қалдықтарының істеп кеткен сойқанын түзеу үшін жіберген қызыл комиссарларының олардан артық жері жоқ дегендегіміз ғой. Дөрекі, әрине. Бірақ Ахаң: «осылай ащы айтсаң есте қалады», — деді. «Ленин тезистеріне қосымшалар» деген хат солай туған.

Ленин шамданбаған сол хатты, ендігі пысықтар қоңырау қылып қағады да жүреді.

— Сөйткен Ахаң, енді Ақ теңізде айдауда жүр, — деп Рысқұлов қолын жайып, шарасыз екенін байқатқандай болды. — Баяғыдағыдай телеграмма жіберіп, құтқарып алатын дәурен жоқ...

Әуезов те сәл қозғалақтап қойып, бұл әңгімені тұтата түсті.

— Елім де еңіреген ер Ахаңдай-ақ болсын. Қалың елдің кінәсі жоқ, әлбетте. Бірақ сол елдің шала оқығандары неге қудалайды Ахаңдарды? Міне, біздің зор қасірет. Алыстан жау шапты дейтін емес, қудалаушы, көре алмаушы, жақыннан жау іздеуші — өзіміздің атқамінерлеріміз.

— Аханның әлгібір атақты өлеңі, қалай еді... соларға арналған ғой, — деп Рысқұлов сол өлеңнің басын есіне түсіре алмай, маңдайын қолымен тіреп отырып қалды.

— Иә, пәлі, ол мынау ғой, — деп Әуезов көмектесіп жіберді.

Қиын емес абақтыға жапқаны,

Қинамайды дарға асқаны, атқаны.

Маған ауыр осылардың бәрінен,

Өз аулымның иттері үріп, қапқаны.

— Сұмдық қой! — деді Рысқұлов алақанымен санын бір салып қалып. — Өз аулымыздың иттері!