Пятнадцатилетний капитан / Он бес жасар капитан - Жюль Верн

Американ Генри Стенли көп кешікпей жаңалық ашуды ағылшын Камеронның орнын басты. Ливингстонды іздеп шыққан Американың «Нью-Йорк Геральд» газетінің бұл ержүрек тілшісі іздеген адамын 1871 жылы 30 октябрьде Танганьика көлінің жағалауындағы Уджуджиден тапқаны мәлім. Стенли Луалаба жағалауын толық зерттеуді бірнеше жыл кейінге қалдыруға ұйғарып, бұл сапарында тек үстіртін ғана танысып өтуіне тура келді. Стенли 1874 жылы Багамодан шығып, шығыс жағалауға енді ғана бет алған кезде, Камерон Орталық Африканың ну ормандарының бірсыпырасын аралап та үлгірген-ді. Сосын бір жыл тоғыз айдан кейін 1876 жылы 24 августа, халқы шешектен қырылып иесіз қалған Уджуджиден шығып, жетпіс төрт күн жол жүрген соң, өзінен бұрын Ливингстон мен Камерон соғып өткен жерге, еріксіздер базарының ең зоры Ньянгвиге жеткен.

Стенли Ньянгвиде болған кезінде Занзибар сұлтанының отряды Марунгу мен Маниуэм өлкелеріне жасаған қырғын шапқыншылығын өз көзімен көрген.

Стенли осы арадан Луалаба өзенінің жағалауын зерттеп, өзеннің сағасына дейін баруға ұйғарған. Стенлидің экспедициясында Ньянгвиден жалдап алған 140 адам жүк көтеруші және он тоғыз қайық барды. Оның отряды қадам басып шығысымен-ақ Оугусудың адам жегіш жабайыларымен шайқасып қалған. Өзеннің адам өте алмайтын жерлерінен айналып өтетін шақтарда қайықтарын сүйреп жүрген. Экваторда, Луалабаның солтүстік-шығысқа қарай бұрылған жерінде, елу төрт қайыққа лық тола тиелген жергілікті халықтар Стенлидің кішкене флотына бас салып шабуыл жасайды. Бірақ ержүрек зерттеуші дұшпанының шабуылына тойтарыс беріп, оларды қашуға мәжбүр еткен.

Сосын Стенли солтүстік ендіктің екінші градусына дейін өрлеп, Луалаба — Заирдың бас жағы, былай айтқанда Конго сияқты өзен екенін, Луалабаны бойлай жүрсе мұхитқа шығуға болатынын анықтайды. Стенли осы жолды өзі қалап алды. Оған жолшыбай күн сайын дерлік, жағалау халқының шабуылына тойтарыс беріп отыруына тура келді. 1877 жылы июньнің үші күні Массастың екі беті шың таспен қыспақталған жерлерден өткен кезде, Стенлидің бір жолдасы қаза тапты. Июньнің он сегізі күні Стенлидің қайығын ағыс айдап апарып тұп-тура Мбело сарқырамасына түсіреді, Стенлидің өзі өлім тырнағынан әрең құтылған.

Генри Стенли ақырында августың алтысы күні мұхит жағалауынан төрт күндік жердегі Ни-Санд қыстағына жетеді. Ол екі күннен соң Банца-Мбукске барған. Бұл арада экспедицияға жіберілген азық-түлік, қару-жарақтар күтіп жатқан-ды. Ақыр соңында Стенлидің экспедициясы теңіз жағалауындағы Бома деген бір кішкене ғана қаласымаққа тоқтап дем алуға ұйғарады. Африка материгін кесіп өту сапарындағы қиыншылық уылжыған жас жігітті жасына жеткізбей-ақ қартайтып жіберді (ол әлі отыз беске де жетпеген-ді). Бұл сапар Стенлидің екі жыл тоғыз ай уақытын алды, бірақ Луалаба өзенін сағасына дейін зерттеп шықты. Енді Африканың солтүстігіндегі бас күре тамыры Ниль дариясымен, шығыс жағындағы суының молдығы мен арна кеңдігі жағынан дүние жүзінде екінші орын алатын ұзындығы төрт мың екі жүз километр Луалаба өзені барлығы анықталды. Бұл өзен жер ыңғайына қарай Луалаба, Заир, Конго деп түрліше аталады да, Үлкен Көл аймағын Атлант мұхитымен ұштастырады.

Стенли мен Камеронның экспедициясы Анголаның солтүстігі мен оңтүстік шекарасын бойлай жүрді. «Пилигрим» мұхитқа ұшыраған уақытта, яғни 1873 жылы бұл өлкенің жері әлі зерттелмеді деуге боларлық еді. Бар болғаны батыс жақтағы еріксіздер базарының ең үлкені Ангола, құл саудасының орталықтары Вихо, Кассанго мен Казонде ғана екені мәлім болған.

Сөйтіп, американ Гэррис Дикті және қиын жағдайға көндікпеген жас әйелді, бейшара ананың безгектен өлгелі жүрген бөбегін көрген бойда-ақ құл саудагерінің ашкөздік аранын ашатын бес негрді мұхит жағалауынан жүз миль алыстатып, үңірейген көрдей боп қурап жатқан жерге адастырып әкелген-ді.