Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Жаңылды Ұштап жетектеп төсекте жатқан шешесінің қасына әкелді. Өз анасының қасына баруға шошып, буыны дірілдеп әзер жетті. Апасының бет сүйегі шығып, иегі үшкірленіп кеткен. Бұрын да жүдеу еді. Бірақ мына түрінен Жаңыл шошып қалды. Көзінде нұр жоқ, шөлмектей шатынап шарасынан шығып, Жаңылдың бетіне қадалып қалған. Жоқ, бұл өз апасы емес, жаңағы көрінбес табалдырықтың ар жағына шығып кеткен жат адам... Жаңыл қорыққанынан шыңғырып жылап жіберді...

Жұпыны, кішкене бөлменің ішіндегі болымсыз дүниені буып-түйіп Ұштап аузы жалпылдап тынбай сөйлеп жүр.

— Жаныңа батады ғой, байғұс бала. Туған шешеге кім жетсін. Бірақ, уайымдама, қу далада қалған жоқсың. Біз бармыз. Біз тұрғанда жетімдік көрмессің. Өзіңді Ибашжаннан кем қылмай бағам. Соның ішкенін ішесің, кигенін киесің. Бұрын да осы үйге сыңар құрттың жартысын беріп отыр едік қой...

Жаңылдың құлағына Ұштап даусының ызыңы ғана келеді. Барлық ұққаны: әйтеуір сол үйге көшеді. Ұштаптың күйеуі Байсерке Жаңылдың бұрынырақта қайтыс болған әкесінің шөбере ағасы. Одан басқа жақындары жоқ. Сопың бәрін Жаңыл жақсы білетін.

Ұштап имиген ұзын, сүйегі кең, шыр жұқпаған арық. Аласа мұрны жалпақ бетіне батып кеткен, тек екі танауы мен шошайған тұмсық ұшы ғана көзге түседі. Даусы жіңішке, бірақ кеңкілдеп. мұрнынан сөйлейді. Өзі сымпылдаған сөзшең, сөз арасында « Уһ, қайран балдай тәтті абысыным-ай!» деп күрсініп қойса да түрінен де, сампылдаған даусынан да қайғысы сезілмейді. Үйдің ішіндегі әр затты қағып-сілкіп, сығырайған терезенің алдына кеп үңіле қарап екі төбе қып үйіп жатыр.

Алғашқы бір айда Ұштаптың үйіндегі Жаңылдың тұрмысы жаман болған жоқ. Ұштап та, Байсерке атасы да бұған мүсіркей қарап, жайлы жерге жатқызып, жақсы тамақ беріп жүрді. Тіпті өздерінің қызы Ибаштан Жаңылды артық көретін сияқты. «Ибаш, сен тұра тұр, Жаңыл жесін», «Ибаш, Жаңылдың әлі келмес, сен су әкеле ғой» дейтін.

Арада ай өтпей жатып, осының бәрінің қалай өзгеріп кеткенін Жаңыл байқамай да қалды. Әуелі үй шаруасын Ибаш екеуі қатар істейтін болды. Содан салмақ өзінен өзі Жаңыл жаққа ауып бара жатты. Ұштап әуелі «Ибаштың қолы тимей жатыр, Жаңылжан, сен су әкеле ғой», «Ибаштың басы ауырып қалды, күлді сен төге сал, Жаңылжан» деп бастады да, кейінірек Ибаштың атын еске алмай-ақ жұмсай беретін болды. Бастағы «Жаңылжан» деген жылы атау аздан кейін әншейін «Жаңылға» ауысып еді, ақыры о да қалып ендігі аты «Әй, қыз» болды.

Әуелде Ибаш екеуі бір төсекте жатып жүретін. Кейін Ибаш ұйықтай алмайды деп төсекті бөлек салып беретін болды. Енді одан да ысырып «көрпе тозып қалады, ештеңең кетпес, хан қызы емессің ғой» ден, тулақтың үстіне жатқызатын болды.

Қабырғасы қатпай жатып жегілген ауыр жұмыс Жаңылдың еңсесін басып кетті. Таң атпай тұрып сиыр сауады, одан қазанның астына от жағып сиырды өріске айдап кетеді. Әйтеуір кешке дейін қолы қарап отырмайды, іс табылады. Жұрттың ең соңынан жатады. Бұл үйде оны жалғыз есіркейтін Байсерке ғана. Бірақ еркек адам от басында еш нәрсе бітіре алмайды екен. Оның үстіне Ұштаптың тілі жаман. Бір рет Байсерке ара түскенде:

— Оны жетім қылған мен бе, құдайдан көрсін. Қаршадайынан әке-шешесін бірдей жалмаған, өз маңдайының сорынан көрсін. Өз қызымды да бұлаңдатып отырған жоқпын. Оны әлпештеп төбеме шығарам ба. Білемін сенің неге жаның ашып тұрғанын. Баяғы құтырған шағыңды ұмытқаным жоқ. «Айғыз, Айғыз» деп екіленгеніңді қайтейін, ойбай-ай, сонда, — деп қолындағы көсеумен жерді соғып-соғып қалды.

Айғыз Жаңылдың анасы. Ол Ұштаптың мегзеп отырған нәрсесін түсінеді.

— Айғыз келін әйел-ақ еді ғой. Бағы жанбай күйеуінен жас қалды. Су мұрын қайнаға да нашар ғой. (Еркектің атын атамайтын ауыл әйелдері — қысы-жазы бірдей суық тиіп пысқырынып жүретін Байсеркені «Су мұрын қайнаға» деп атап кеткен). Болмаса ең жаңын әмеңгері сол емес пе. Сол Айғызды ала алмады ғой,— деп бір әйел сөз бастаса:

— Су мұрын қайнаға алмайын деді ме, ойбай-ау. Ұштап бейбақ қой алғызбаған,— деп екіншісі қостап: