Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қасболаттың Қоспанға деген ықласы үйде ғана емес түзде де мол. Мұны қолдан келгенше қолпаштап, көтеріп-ақ келе жатыр. Бір жиналыста мақтаусыз, бір тойда сыйлықсыз қалдырған емес. Сол себеп болды ма, әйтеуір соңғы кезде Қоспанның атағы жақсы-ақ шығып жүр.

Бұрын ондайға үйренбеген Қоспан осы жұрт мұны «мықтымен жанасып абыройға әншейін-ақ ие болып жүр ғой» деп ойламай ма екен деп қуыстанатын. Бір-екі рет сол ойының шет пұшпағын Қасболаттың өзіне де аңғартты.

— Осы мені тым қолпаштай бересің, Қасеке. Тек ескінің қолқасы болмай атағыма ісім сай болса жақсы-ау,— деп еді, Қасболат оның күдігін бірден сөндірді.

— Сен алдымен өз ісіңді өлшеп қарашы. Осы ауданда сенімен қатары бар. Бірақ озған ешкім жоқ. Мен саған бөлекше жақсылық жасап жүр деп ойласаң осыдан көрсеткіштеріңді төмендетіп көрші. Қалай шықпыртар екем. Менің қатал командир екенімді ұмытып кеткен жоқсың ба өзің?!— деп қарқылдап күліп алған.

Содан кейін байсалды түрге ауысып:

— Ауданда бетке ұстарымыз өзің болып тұрсың ғой. Келер жылы төл алудан ырғып бір көтерілсең...— деп бір абыройдан дәмелендіріп қойды.

Құмардан Қасболаттың келетін хабарын естігеннен кейін:

— «Әй, қу, сынауға келе жатырсың-ау, қайдан білейін, биылғы қыс ойлаған жеріңнен шығарса жарар еді-ау ,— деп уайымдады Қоспан.

Соңғы он үш-төрт жылдан бері қой соңында келе жатқан Қоспан бұл тіршіліктің тәсіліне жетіліп, машықтанып алған еді. Осы өңірде шарламаған ой мен қыры қалған жоқ. Қай жердің оты қандай, суы қандай, бәрін жатқа біледі. Қыс баласының да мінезі мен дағдысын көңіліне мықтап түйген. Қазақы қой желге төзімсіз. Қоспан жел-құздың аңысын бағып, ылғи ықтасын беткейді сағалайды. Азғана пішенін сары майдай сақтап, қойдың басын жайылымнан алмайды. Қысқы жайылымның өзін жаздағыдай көңілмен мөлшерлеп өлшеп-пішіп қойған. Жақын жердің тебіндігін қорасындағы шөбінде қориды. Бірақ сонда да әрбір қыс Қоспанға төтенше қиындық әкеледі. Міне биыл бір күн ашылып, бір күн жауып, алысқа аттатпай қора маңын тақырлатып кетті. Содан ақыры тәуекелге бел буып Қоспан өріске шықты.

Құзғын беткейі — қырық-елу шақырым алыс жайылым. Жазда сусыз болғандықтан мал тұяғы тимей жусаны мен өзені ырғалып тұр. Ашық дөңестің қары да жұқа. Қоспан жолда Ырғайлыға түнеп, бұл араға бүгін түске таман келді. Ойы — күннің сыңайы бұзылып кетпесе осы арада біраз бола тұрмақ. Он шақырым шамасында теріскейде, Дөңқараның түбегі бар. Түнге қарай малын сол ықтасынға иірмек. Екі-үш күнге жалғыз өзі де төтеп береді. Содан кейін шанаға азық-түлік тиеп, артынан Қаламүш келеді. Екеуінің басы қосылған соң не уайымы бар. Қосты тігіп, Дөңқараның тобылғысы мен қарағанын маздатып жағып қойып, жата бермей ме.

Бесінге қарай көк жүзін түгел бұлт торлап алды. Шақырайған аппақ қардың сәулесі сөніп, реңі солып күңгірт аспанның астында сұлық жатыр. Ауадағы ызғардың да зәрі сынып, төңірек мүлгіп қалғандай. Бір түрлі жұмсақ, бұйығы тыныштық. Бейне алғашқы қан сонардай манаурап тұр. Табиғаттың осындай күйі — не күзде, не көктемде болады. Осындайда Қоспан өзін өзі билей алмай бұлдыр үміт, тәтті қиялға елігіп, бойына шым-шымдап рақат кіреді. Табиғатпен бірге қатқыл көңілі жібіп, жаны бусанып, көкірегін үнсіз, дыбыссыз күй кернейді. Ырғағы белгісіз майда қоңыр күй. Бұл кезде өзін жалықтырған жалғыздыққа Қоспанның жаны жайыла түсетіндей.

Жарқырай шағылысқан сәулесі жоқ, бұлт астындағы қоңырқай жарықта төңіректің бәрі ап-айқын. Оқшау тұрған Дөңқара жұқа қардан бойы асқан қараған, тобылғысы қарауытып жап-жақын боп көрінеді. Одан батысқа қарай Айдаболдың қыраты сұлап жатып алған. Оның да бергі беткейіндегі ойпаңы шүйгін. Бірақ қазір қары қалың; қой тұяғына жеткізбейді. Аспанды түгел жапқан қоңыр бұлт сонау күңгірт алысқа барып ұласады. Құнжыңдап жайылып жатқан алты жүз қой мен Қоспаннан басқа бұл өңірде қыбыр еткен тіршілік иесі көрінбейді.

Бірақ жым-жырт тына қалған табиғат — бір нәрсені бағып тұрғандай. Сонау дөңеске қылаң етіп түлкі шыға келе ме?..