Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

...Соғыс Қоспанды Жаңылдың ыстық құшағынан жұлып әкетті. Оның бар өмірін толтырып тұрған Қоспан еді. Енді құлазып далада қалғандай. Артындағы тұяғы кішкентай Мұратын бауырына басып ермек қылады. Бірақ ол күйеуіне деген сағынышын асқындыра түседі. Соғыс дегеннің не екенін Жаңыл көзіне айқын елестете алмайды. Тек әйтеуір күндіз-түні мылтық атылған қызыл-қырғын екенін біледі. «Құдая, сақтай гөр» деп жүрегі алып-ұшып жүргенде сол суық хабар келді. «Өлдіге» қимайды, қайтып келер дейін десе суға батқан тастай із-түз, хабар-ошар жоқ. Жаңыл енді күйіс қайырған түйедей өткен бақытын көз алдында қайта елестетіп өмір сүрді. Үйге кірсе де, сыртқа шықса да сайрап жатқан Қоспанның ізі. Анау орындық, анау стол, мұқабасы тозған «Батырлар жыры» — бәрі Қоспанды есіне салады. Соның отырған жері, ұстаған мүлкі. Аласалау кішкене үйдің алдындағы ағаш қоршауды өз қолымен істеп еді. Жаңыл қасынан екі елі кетпей, жәрдем беріп әр шегені қалай қаққанын көрген. Ерніне екі-үш шегені қымқырып алып, бір тізерлеп, қаққан шегесін балғамен екі ұрып сіңіріп, аузы босағанда «барып тұр солай!» деп сүйсініп қоятын. Үйдегі киім ілгішті де өзі істеді. Тақтай жонғанда құшырын салып оң жақ езуін жымқырып алатын. Сол бір кескіні Жаңылдың көз алдынан кетпейді. Ауыз бөлмеде үлкен қара пальтосы ілулі тұрушы еді. Қоспан кеткен соң да оны сол орнынан қозғамады. Есіктен кіріп келгенде Қоспанның иығынан жаңа түскендей көзіне жып-жылы көрініп алдамшы әсер туғызатын. Бірақ бара-бара тозған тұлып сияқты иісі кетіп, иесіз қалған дүниедей көңілін құлазытатын болғасын, оны сандыққа салып тастады.

Жаңыл дайындау конторына жұмысшы болып кірген. Ертеңнен кешке дейін жүк тиейді, жүк түсіреді. Арасында колхозға шөп шабуға, астық жинауға, қыста қар тоқтатуға қуып кетеді. Ұзақ ауыр күндер өтіп болмайды. Күндіз алаң болып еш нәрсе ойламағанмен қанша шаршап келсе де ұзақ түнге төңбекшіп, күрсіне береді. Оң жағында Қоспанның орны үңірейіп түр. Қоспан тірі жанға қиянат жасамайтын. Біреуден озбырлық көрсе ыза болудың орнына зәбір көрген баладай жанары дымқылданып, көзі бадырайып кетуші еді. Қоштасар кезде өзінше сыр бермей әр нәрсеге алаң болып, өзге жұртпен көбірек сөйлесті, бірақ әйелі мен баласына жаутаңдап көз қиығын сала берді. Содан-ақ Жаңыл оның қанша қиналғанын біліп еді.

«Ал, Жаңыл, берік бол. Мұратжанды жүдетіп алма». Бар айтқаны осы ғана. Бірақ дәл ажырасар кездегі телміре қараған кескіні... «Құдай-ау, тірі пендеге зәрредей қиянаты жоқ еді ғой. Сол ниетіне бермейсің бе!» деп аһ ұрады Жаңыл.

Мұрат... Атын әкесі қойған. Үй ішін қуанышқа толтыра келген бала еді. Өзі толық және сүйегі ірі болғандықтан ба кәдімгі шомбал қара. Өскен сайын аузынан түсіп қалғандай әкесінен аумай барады. Бұ да Қоспан сияқты томпақ, қой көзді. Тек көз құйрығында бір қуақы ұшқын жылтырап тұрады. Мінезі сотқар, ойнап жүрген балаларды сабап тастайды да: «Мама, мен Әбітайды соғып жібердім» деп айтып келеді. Қоспан да кішкентай кезінде тентек болыппын деуші еді. Мұрат тентек болғанымен ақкөңіл, бауырмал. Қолындағы кішкентай нанын бірге ойнап жүрген балаларға бөліп бермеген күні жоқ. Өзі зерек, Жаңылдың күйзеліп айтқан сөзін титтей жүрегімен сезіп, үндемей қалатын. Кейде мақтанып та алады.

«Папам менің жауды қырып жүр ғой, ә?! Пуф, пуф деп мылтық атады ғой» деп лепіріп қояды. Содан кейін «папам қашан келеді? деп қыңқылдайды. Жаңыл «келеді, құлыным, келеді» деп баласын жұбатып, өзі теріс қарап, жасаураған көзін сүртеді. Бір кескіні Жаңылдың есінен кетпейді. Жұмыстан келсе Мұрат қазан пышақты алып, мықшыңдап тобылғы жонып отыр. Әбден құшырланып оң жақ езуін жымқырып, тістеп алыпты. Құдды аумаған Қоспан. Жаңыл іш-бауыры елжіреп, баласын кеудесіне қысып, ұзақ иіскеді...