Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Жаппасбайдың қызметінің не екенін Жаңыл анық білмейді. Әйтеуір қай жаққа, қай жұмысқа қауырт адам керек боп қалады — Жаппасбай жинап алып соны жөнелтеді. Мекеме бастығына келіп «пәлен сағатқа, пәлен адам жүруге әзір тұрсын» деп әмір береді. Оларды көбіне колхоздарға көмекке жібереді. Оның алыстан шалқайып, шірене басып келе жатқанын көргеннен-ақ мекеме бастығы «апыр-ай, мына сойқан тағы да жұртты сыпырып әкететін болды-ау» деп дегбірі қаша бастайтын. Өзіне ешкім жөндеп қарсы келе алмайды. Мекеме бастығы істелінбей жатқан жұмысын, онсыз да адамның жетпей жатқанын, күндіз-түні жұмыс істейтінін айтып жалына бастайды. Жаппасбай оған мұртынан күліп, сенімсіз көзбен кекете қарап отырады да: «Бұл соғыс уақытының заңы. Осыдан басың екеу болса бермей көр» деп қысқа қайырады. Жұмысқа жөнелтуге жиналған адамдардың арасынан да талайлар, әсіресе әйелдер жағы, жағдайын айтып зарлап жатады, Жаппасбай оның біріне де міз бақпайды. «Дана, давай, марш», деп ақырып, қолын бір-ақ сілтейді. Осы мінезін білген жұрт дүние өртеніп бара жатса да бұған жалынуды қойып алған. Беті қатты Жаппасбайдың құдай рақым беріп Жаңылға қаһары түспеді. «Сенің кішкене балаң бар екен, алысқа бармай-ақ қой» деп кеңшілік жасаған. Сол пейілі үшін Жаңыл оған көп алғысын айтып еді.

Бейуақытта төтеннен келген қонаққа Жаңыл аң-таң боп қарап қалыпты.

— Иә, Жаңыл, амансың ба?— деді Жаппасбай төрге қарай бір-екі аттап.

— Шүкір.

Жаңыл үндемей қалды. Бұл ыңғайсыздыққа сәл іркіле түскен Жаппасбай, онша қиналмай бойын тез билеп алды.

— Ау, қонаққа төрге шық демейсің бе?

— Жоғары шығыңыз.

Жаппасбай тонын, пимасын шешіп, сырма кеудешесін арқасына жамылып, сәкінің үстіне шығып жайғасып жатыр.

— Сенің қолыңнан шай ішіп кетейін деп келіп едім,— деп Жаңылға қарап жымиып қойды.

Жаңыл суып қалған шайына қазан астынан шоқ салып қайта ысытып жатыр. Жаппасбай кіргеннен-ақ жүрегі лоблып, өзінен өзі қысылып саса бастады. Бейуақытта, жалғыз басты әйелге бұл келісі... Бірақ кет деп айтудың ретін таппады. Үйге келген кісіні қуып шығу ата жолында жоқ. Бір жағынан Жаппасбайдың кім екенін, оның қаһарын ескермеске... Әйтеуір не керек: «Еркегі жоқ үйге түнделетіп келгеніңіз...» деген сөз ауызға түспеді. Түн баласында дырдай еркекті қонақ етуі және келіспейді. Жаңыл ойлаған сайын бетіне қан тепсініп, жәмкесіне қидың шоғы ілікпей ошақ басында әуре боп жатыр.

Оның бұл түрін Жаппасбай басқаша жорып, сәкіде шынтақтап жатқан жерінен басын көтеріп алды.

— Жағдайыңды түсінем ғой, сен қысылма. Құр қол келіп Жаппасбайды қара басып па,— деп тонының қойнынан қағазға ораған түйіншекті суырып алды.

— Мынау қойдың жамбасы мен жілігі еді. Турап жібер.

Жаңыл не істеп, не қойып жүргенін өзі де сезбей, әйтеуір дастарқанын жайып, шайын даярлады. Жаппасбай тіпті жат адам сияқты емес, жайғасып отырып алған.

— Жаңыл, стакан әкеле қойшы,— деді.

Қолында бір жарты арағы. Шамның сәулесіне тосып, көзі жылтырап, сүйсіне күлімсіреп қызыға қарайды. Ашпай жатып бір-екі рет жұтынып та қойды.

— Бұл жарықтықтың өзі қазір қасқалдақтың қанында боп тұр ғой,— деді арақты мөлтілдетіп құйып жатып.

Екі стаканды екі қолына ұстап сарт еткізіп соғыстырып, біреуін Жаңылдың алдына қойды.

— Ал, кәне, сау болайық.

— Мен ішпеуші едім.

— Неге?— деді Жаппасбай шын таңырқап.— Қой, алып қой. Қазір жұрттың бәрі ішеді. Соғыс кезінде еш нәрсенің ұяты жоқ.

— Жоқ, іше беріңіз.

Бірақ Жаппасбай ішпесін қоятын емес. «Еш нәрсе етпейді, біреуін алып қой» деп есін тандырып барады. Соғыстан бұрын қонақта бір-екі ішкені бар еді. «Осы құрғырдың өзі көңіл көтеретін еді» деп қобалжи бастады. Жаппасбай қарулы қолымен шынтағынан қысып ұстап алды. Өн бойынан ток жүгіргендей бүкіл денесі дірілдеп кетті. Тұла бойын ыстың шарпып лүпілдеген жүрегі аузына тығылғандай болды. Жаппасбай стаканды ерніне тақап көтере берді.