Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Жан-жағы дуал тар көшеге келіп кіре берді. Бейне бір ертек дүниесіне енгендей қатты әсерленді Хансұлу. Үйлердің бәрі кесек дуалдың ар жағында. Көрінбейді. Түтіндері шығып жатыр ошақтарынан. "Қала дегеніміз осы екен ғой!" дейді, Хансұлу іштей үркініп. Дәу апа бір рет Қоңыраттың базарында болған екен, ертеректе. Ғұмырыңца қала көрмеген Хансұлу көшеге кірісімен-ақ басы айналғандай. Дәу апа болмаса мәңгіріп тұрып қалатын түрі бар. Орипек орамал жамылған әне біреулер қалпақтың әйелдері ғой. Ал, мынау басына шапан бүркеніп беті-аузын тұмшалап алған өзбек келіншектері болар, сірә.

Өстіп, әр нәрсеге бір алақтап келе жатқанда бұрқ етіп, піскен нанның иісі шықты қаптал тұстан. Жасаған ие-ау, тура оттан енді суырған піскен нан иісі, танауды жарып барады.

— Нан?!

— Апа, нан?! — деп, балалар жамырап қоя берді. Нанның иісі келген тарапта дуалдың ішінен түтін будақтап жатыр екен. Балаларда ес жоқ. Жемге ұмтылған арық қойдай топырласып сол үйдің есігіне қарай жүгірді. Дәу апа артта қалды. Мана аяқтарын әрең көтеріп келе жатқан балалар енді жетім қозыдай томпаңдап шауып барады қақпаға қарай.

Есікке Едіге бұрын жетті. Бала есіктің саңылауынан сығалады. Есіктің саңылауынан ішке Хансұлу да үңілді.Қателеспепті. Есікке жақын тұста орипегін жамылған қалпақтың бір келіншегі еңкейіп, тандырдан нан алып жатыр.Жап-жалпақ тандыр нанды оттан суырып, жердегі ағаш табаққа салды.

— Нан!

— Апа, нан! — деп, шүйкілдеп қоя берді, балалар.

Осы кезде Дәу апа:

— Былай тұрыңдар! — деп, келіп есікті тарс-тұрс ұрды.-—Осы үй ме анық нан жауып жатқан?

— Осы үй, — деді Хансұлу.

— Әне! Әне! — деп, іш жақты нұсқады Едіге. Сөйткенше есік те ашылды. Орипек орамалды әлгі сұңғақ бойлы қара сұр келіншек есікті жартылай ашып бұларға таңырқай қарады.

— Балам, мүсылман баласы екенсің?! Наныңнан сат бізге!— деді Дәу апа, келіншектің қолына мыж-мыж болған қағаз ақшаны ұстата беріп. Келіншек алаканындағы ақшаға бір, көзі жәутендеген балаларға бір қарап бөгелеңдей берген.

Дәу апаның:

— Құдай үшін, балам! Сата ғой наныңнан! — деген жалбарынышты үні шығып кетті.

-Яхшы! — деп, келіншек бұрылды да, әлгі табақтың бетіндегі орамалын сыпырып үстінен бір тандыр нан алды.

— Балаларым, жүріндер! Сыртқа шығайық! — деп, нанды алған Дәу апа, сыртқа беттеді. Опыр-топыр бәрі сыртқа ұмтылды. Шыға салысымен Дәу апа қоржынын жерге қойып дөңгелек жұқа тандыр нанды екіге, іле төртке бөлді.

— Маған!

— Маған! — десіп, шүйкілдейді балалар. Оңды-солды ағылған жұртта шаруасы жоқ. Бұлар енді дуалдың түбіне жүктерді қойып отыра қалып жұмсақ нанды ауызға бұрап соғып жатыр. Осы дуал түбінде отырып жеген мына ыстық нанның дәмі тандайында өмір бақи қалар-ау деген ой кірмеп еді Хансұлудың басына. Бұндай хош иісті дәмді нанды Хансұлу бұрын-соңды жеп көрмеген сияқты. Тіске тиісімен жұмсақ нан таңдайында өзінен-өзі еріп бара жатқандай. Осы кезге дейін өмірдің бір ақиқатын түсінбей келгеніне таң. Қызыл бидайдың наны дастарқанда жатса, тіршіліктің өзге тауқыметі тауқымет емес екен ғой! О, Жасаған Ие! Өмірдің осы ақиқатын бұрын неге түсінбеген?!

Балалар әлгі алақандай нанға тоймай қалып еріндерін жалап, жалмаңдап тағы қыңқылдайды. Хансұлу да, Дәу апа да қолдарындағы нанның қалғанын балаларға берді. — Қой, балам, қимылдайық! — деді Дәу апа.

Жүктерді иыққа қағып салып көшені бойлап қозғалып кетті. Анда-санда "Базар қайда?" деп қарсы кездескен жұрттан сұрастырып қояды. Көше ирек-ирек. Тар. Есек мініп митыңдап бара жатқан біреу. Базарға қарай ағылған жұрт.

Біреу ешкісін сүйреп, біреу қойын айдайды. Қаланың ішіне ұзап кірген сайын әр түрлі иіс-қоныс молайғандай. Өздері сияқты, арып азған қыр қазақтары көріне бастады. Балаларына қайыр сұратып қойып өздері дуалға арқа сүйеп әрең отырғандар көп. Сұлап жатқандары да көрінеді.

Ағылған жұртпен қабаттасып, ақыры, базар алаңына да келіп кірді-ау. Абыр-жабыр әңгіме. Ығы-жығы адам. Біреу сатып жатыр. Біреу алып жатыр.