Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Смағұл ЕЛУБАЕВ. АҚ БОЗ ҮЙ

роман

...Қаратаудың басынан көш келеді,

Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді...

("Елім-ай")

ҚҰДЫҚ БАСЫНДА

1

Елсіз жым-жырт бос жатқан құла түз. Көз байланып, қараңғы үйіріле бастаған. Қадау-қадау қалқиған сирек бұталар. Ымырт көрпесін үстіне тартып, жай созылған кең сахара бейбіт ұйқыға бой ұсынған шақ. Төңіректі қоршап, қоймалжың ұйыған осынау тыныштықты сәл дір еткізе елеңдетіп, әлден уақытта әрегірек қалтарыстан сыңғыр етіп тұншығып қоңырау үні естілді. Түн ішінен құмығып талып жетті. Көп ұзамай қоңырау ашық сыңғырлап, жақындай берді. Түйелері шұбап тізіліп, түн ішінде келе жатқан керуен шалынды, Ауыр жүк тиелген атан, нарлар. Үнсіз жолаушылар. Түйе мойындарындағы жез қоңыраулар жүріске бір ырғақ тербеліп сыңғыр қағады. Шертпе күйдей жаяуқоңыр әуен таратады. Тыныш кештің шырқын бұзбай, қайта осынау бейуақ сәттің тылсым кейпіне әдемі үйлесіп жарасады...

Керуен көп ұзамай жолдан шықты. Құмсақ шағылға іркілді. Түйелерін шағын алаңға айналдыра шөгеріп, ортаға қапшық, қоржын жүктерін түсірді. Сілесі қатып шаршаған алты-жеті кісі аздасын бастарына қоржындарын жастады да, киімшең қалпымен қисая кетті. Жамбастары жерге тиісімен жолсоқты жолаушылардың талайы "қор" етті.

Жалғыз Әзбергеннің ғана көзі ілінбеді. Әзберген анау, басына шапанын бүркеп жатқан Пахраддиннің інісі. Пахраддин - бәйбішеден, бұл тоқалдан туған. Әзберген өмірге өлердей ызалы. Әсіресе, "байлардың күні батуға таяу" деген, кеше жәрмеңкеде есіткен әңгімеден кейін ызалы.

Ұйықтай алмай басын көтерді. Қараса Пахраддин орнынан тұрып кетіпті. Жұлдызы жайнаған түнгі аспан астында, анадай жерде теріс қарап сұлбасы қарауытып тұр. Иығында шапаны. Кешеден бері бір оңашасын күтіп жүр еді бұл. Тиісудің реті келді. Түрегеп, бұған сырт беріп түн өлкесіне назар жіберіп тұрған мол денелі Пахраддинге таяу барды. Шырт түкірді. Пахраддин сәл ығысып бұған көз қиығын тастады. Бірақ тіс жармады. Әзберген де біразға шейін қасақана үндемеді. Қабағы қарс жабылып, түн өлкесіне бұ да қарады. Ауызын ашса іштегі ашу-ыза лақ ететін түрі бар. Ақыры шыдамады, талағы тарс айрылды:

- Сенсің, - деді дүңк етіп. — Сен кінәлісің! Баяғыда-ақ көшу керек еді! Кету керек еді! Енді міне...

Әзберген сөзге жоқ, істің, қимылдың адамы. Одан ары қарай не дерін білмей тұтығып, булығып тұрып қалды. Пахраддин үндемеді. Күрсініп, теңселгендей болып тұрды да, ләм-мим деместен қарауытып жатқан жүктерге қарай бұрылып жүре берді. Шапанын бүркеніп жатып қалды.

Көп ұзамай шығыс жиекті бозартып Ай туды. Батыс аспанды сызып, зырқырап жалғыз жұлдыз ақты. Жусан арасында заржақ шегіртке шырылдайды.

Әзберген құмсақ үстінде шалқасынан жатып, түнгі көктей түбі жоқ терең ойға шомды. Жел жағында көлбеп жатқан салпы ерін сары атанның шайыр иісі танауға келіп тұр. Тіздеулі түйелер ұрттары бұлтыңдап "күрс-күрс" күйіс қайырады. Теріс қарап шапанын басына бүркеніп Пахраддин жатыр. Әзберген осы ағасын түсінбейді. Би деген аты бар. Анау жатқан Мажандай мың-мыңдап мал айдамағанмен дәулетсіз де емес. Үкімет дегенде үні шықпай қалады. Сөйтсем, мандайымнан сипар дей ме?! Түсінсе бұйырмасын. Өткен жылы ғана қолына мөр тиген ауылдағы етікші жаман Шәріптің алдыңда бүгежектейтінін қайтерсің.