Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Бұлыш — жалпақ елге аты шыққан аңшы. Жасы отызға келіп қалған сақа жігіт. Оны сүймегенде кімді сүйсін Балқия. Оның үстіне Бұлыш қазір бойдақ. Осыдан екі жыл бұрын әйелі өлген. Рас, кедей. Жалғызілікті жігіт. Үйі анау ауылдың арғы шетінде оқшау тұрған шәукиген құрым үй. Қартайған жалғыз шешесі бар.

Ақ тазы ерткен қара арғымақ атты Бұлыш түстік беттегі қарауытып жатқан көлденең жотадан әрі асып көрінбей кетті. Бағыты — Сарыбай құмы.

Осы Бұлыштай жігіт болса ғой Шеге... Көрер еді Хансұлудың қалай кекірейгенін. Шидем күпісінің өңірін қаусыра түсіп ауыл шетінде тұрып Шеге күрсінді. Мынау Шегенің жаман қоңыр үйі. Анау ауыл ортасында айдыны шығып тұрған үлкен ақ боз үй — Хансұлудың үйі. Сыртта қазықта қаңтарулы Қаракер құнан тұр. Хансұлудың құнаны. Сол құнанға шейін асылдың тұқымы. Бүл елде жоқ ат. Әкесі Бесқаладан әкеліп берген түрікпеннің әйгілі ақалтекесі.

- Келе жатыр! Келе жатыр!— деген айқай шықты, ауылдың өріскей тұсынан. Сөйтсе, Қозбағар екен. Әлгінде өріске беттеген қой соңында бара жатыр еді. Етжеңді балажігіт аюдай қорбаңдап ауылға қарай далпылдап жүгіріп келеді.

"Бұ несі?" десе, сонау Қарауыл төбенің теріскей бөктерін қиып өтіп тырнадай тізіліп керуен келеді екен. Қалашылар керуені. Осы екі ауылдың Темірдегі жәрмеңкеге кеткен қалашылары.

— Хансұлу! Әй, әй, Хансұлу! Көкең келе жатыр! Көкең!— деп құдды өз әкесі базардан келе жатқандай әрпіл-тәрпіл жүгіреді Қозбағар. Табаны жарқ-жұрқ етеді. Өзі Пахраддин үйінің малын бағады. О, Жаратқан Ие, сөйте жүріп Хансұлудан бұ да дәмелі.

Қозбағардың айқайынан бүкіл ауыл құлақтанып, жұрт андыздап тысқа шықты. Бала біткен шуылдап керуеннің алдынан жүгірді.

Үйінен Хансұлу да шықты. Сымдай тартылып ықшам киініп алған. Күлгін түсті зәгран шалбар, қынама бел қырмызы пүліш қамзол. Биік өкше етік. Үкілі кәмшат бөрік. Қолында - қамшы.

Арсалаңдап жүгірген Қозбағарға көз қиығын да салған жоқ, атына қарай беттей берді.

Тықыршып тұрған құнанына қарғып мініп, келесі сәтте Хансұлу да ауыл балаларының соңынан Қарауыл төбеге қарай жосылтып шауып бара жатты.

Ат жалына сәл еңкейіп, қабағын түйіп алған. Қаракер құнаны бейне аяғы жерге тимей ұшып келе жатқандай. Қарсы беттен ысылдап соққан жел ашаң жүзді, әдемі бидай өнді, көз қиығының құйыршығы қайқылау сұлу қыздың көзінен жас парлатты. Кішкентай танауы қусырыла түсіп, сонда да, алдына тура қарап құйғытады.

Хансұлудың жүйрік құнаны көп ұзамай ауыл балаларын артқа тастап, сары беткеймен салдыртып келе жатқан мол жүкті, іркіс-тіркіс керуеннің алдын орады. Жақ жүндері үрпиіп, беттерін шаң басқан, көздері қызарып іскен жолсоқты жолаушылардың ішінен ә дегенде Хансұлу әкесі Пахраддинді іздеп еді, көре алмады. Керуен алдында — ағасы Әзберген. Батыр тұлғалы Әзбергеннің беті бұрынғыдан да қалындап кеткендей. Қалың бетін шанжаулап түк басқан.

— А, Хансұлу, амансыздар ма? — деді, қабағы салбырап.

— Аманбыз. Көкем қайда?— деді Хансұлу. Әзберген ағасының неге екені белгісіз, қанталаған көзі мүлдем ызғарлы еді. Жауар бұлттай түсі түнеріңкі.

— Лабақ ахундікіне қарай бұрылған... әлгіңде, — деді қою дауысы қоңырлау шығып. Керуен салдыртып жанынан өте берді.

Хансұлу енді тықыршыған кер құнанның басын Күн астына қарай бұрды. Қаракер жусанды жазықпен сарыжайдың оғындай зырқырап келеді.

Жосытып шапқан Хансұлу көлденең жатқан дөңге көтерілгенде алдынан бірі -түйе, бірі ат мініп қатар келе жатқан екі жолаушы көрінді. Қарақасқа айғыр мінген әкесін алыстан таныды. Қасындағы ақ түйе мінген, ақ шапанды, басына ақ шалма тартқан, әрине, Лабақ ахун. Лабақ ахун — осы елдің бала оқытатын ишаны. Жылыбұлақта мешіт ұстайды. Хансұлу осы кісінің қолынан хат таныған. Көп кітапты, оқымысты ғұлама, әрі өзі дүниенің толып жатқан дастан-жырын жатқа айтатын жырау.

Әкесі Пахраддин кең иықты, мол денелі, сақал-шашы көкбурыл тарта бастаған ат жақты, сұлу көзді, келбетті кісі.