Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Бұл менен айрылар ма ед өмірімше?

Сарылып ізге түстім, індету жоқ.

Ішімді, уа дариға, қайдан білсін,

Айтуға өмірімше менде тіл жоқ.

Жүргенім дәулет пе екен құр күйші боп?

Мен-дағы жігітпін ғой, құл иісім жоқ...

Тумаған төре заттан - сорым-дағы,

Туғаным, әттеген-ай, Сарыүйсін боп!

Келгенде осы араға қиял мұқап,

Жүйрік ой тоқырады жарға тақап.

Қаңғыбас қиялға ерген адасқан күй,

Сүмеңдеп балдырғандай қақты шоқақ.

Ханыша қарай құлды шын таңырқап,

Үйткені қалған екен күй байырқап.

Тізгінін қайта жинап, қамшы басып,

Жөнелді жазған жүйрік қайта шырқап.

Сабаулап кетті тағы дірілдетіп,

Желдіртіп, маймаңдатып, дүрілдетіп.

Бірде құс, бірде құмай, жігіт болып,

Жетелеп бәрі қызға жүр-жүрлетіп.

Төпелеп тағы шапты дүбірлетіп,

Ақсады тойтырақтап, кібірлетіп.

Түсінген күй тіліне ханышайым,

- «Қой, күйшім, жетер!»- деді жымың етіп.

V

Осылай өте берді талай күндер,

Шертілді шер шығарған талай күйлер.

Айрылып тоқсан күйден қалды күйші,

Бір-ақ күй билеп алып күндер, түндер.

Пәлен деп бастаса да мынау күйлер,

Сындырап өзге жаққа саусақ билер.

Айналып қыздың күйін қылмыңдатып,

Қалмайды бастап тартқан күйден сүлдер.

Бір-ақ күй - қыз күйігі Қарашаштың,

Ханыша есін алып есіл жастың,

Күйшінің көңілінен соққан дауыл,

Лақылдап жүрегінен тасқан тасқын.

Шерткені - сандырағы қызға мастың,

Қызығу алмасына алма ағаштың.

Айрылып тоқсан күйдің торабынан,

Қаңғырған өзге жақга бұл бір қашқын.

Егерде «Домбыра ал!» деп айта қалды:

Бір күйді бас-аяғы қайталайды.

«Ой, бауырым!», «Ақсақ құлан», «Қос келіншек»

Сандырап мұның бірін тарта алмайды.

Тартпайды даңғыл күйді, тайқалайды,

Сүзгілеп өзге бір күй анталайды,

Жүрегі қолын қағып қыз жетелеп,

Кеткенін өзі қайда байқамайды.

Тайпалып жорға болып салдырған күй,

Мейірін тыңдағанның қандырған күй.

Тартқанда зарылдатып, сұңқылдатып,

Аққуды аспандағы қондырған күй.

Лапылдап, мұз көңілді күйдірген күй,

Балқытып мұз жүректі сүйдірген күй.

Тасытып тас емшекті тағдыр болған,

Бота боп нар інгенді идірген күй.

Қажытып қам көңілді жылатқан күй,

Бекітіп жылағанды жұбатқан күй.

Пәлен деп бірауыз сөз айтпаса да,

Әркімнің өз көңліне тіл қатқан күй.

Жорға күй жолда шаңы бұрқыраған,

Жалын күй көкке шапшып лыпылдаған.

Кәріні бала қылып ойнатқан күй,

Бұлақ күй сусағанға сыңқылдаған.

Тәтті күй, құмарлық күй сылқылдаған,

Ауыру асық дертпен ыңқылдаған.

Домбыра Қарашашты қайыстырды,

Бір тілмен ертеңді-кеш қыңқылдаған.

Соққан жел айдын көлді шайқамас па?

Мүмкін бе күйдің, тілін байқамасқа?

Құршына қыз кұлақтың қақсай-қақсай,

Домбыра өз арманын айта алмас па?

Ап-анық күйдің тілі Қарашашқа,

Күй өткір ақ алмастай түскен тасқа.

Мысқалдап қыз көңіліне ауын жайды,

Қалмады ханышаға құламасқа...

Ханыша анда-санда шерттіреді,

Ол-дағы екі ішектен өрт тіледі.

Қоймады домбыра да сарнай-сарнай,

Ішіне Қарашаштың дерт кіреді.

Қарашаш зеріккенде тарттырады,

Қағынтып, жындандырып, қақтырады.

Сорлыны қалшылдатып күй безгегі,

Күйшіні қара терге баттырады.

Тарттырып, іші пысса күй тыңдады,

Күй шіркін ылпылдады, бипындады.

Күйшінің ауыруы күйден жұғып,

Жыбыршып ханыша да құйтыңдады.

Дәмденіп шерлі күйі сылқылдады,

Жалынған жалынды бір жыр тыңдады.

Жыбырлап, сыбырласып бір тәтті күй,

Ханыша домбырадан сыр тыңдады.

Белгілі ханышаға күй мазмұны,

«Қызық бар, қыз қызықтар» деген тілі.

Ойға айдап, ханышаны қырға қуып,

Әкетті қызды қағып күйдің жыны.

Тартылған бір тәтті күй күні-түні,