Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Ілініп ханның байлау, матауына,

Азат бас айналды оңай ата құлға.

Күйшіні ертіп келіп есік ашты,

Мақпал бау, манат ойған отауына.

«Алдияр!» ауызына азар түсті,

Алақтап алды-артына назар түсті.

Кіргендей болып кетті бір сарайға,

Алтын мен жібек жайған базар түсті.

Ханыша мынау аппақ сазан түсті,

Көріңді әзірейіл, ажал түсті.

Жыланнан сырға салған жолбарыс қыз

Сықылды жын патшасы дажал түсті.

«Адам ба, осы отырған айдаһар ма?

Ауылдан ажал мені айдаған ба?

«Ақ көбек» күй айтқаны осы болып,

Алдына жарлықпен хан байлаған ба?

Анықта, аңғал көзім байқаңқыра,

Жоқ, өзі түсі жылы, пенде бұ да...»

«Сенікі сонау ірге!- деді ханыша,-

Орын ал, жайлан дағы тарт домбыра!»

Қалтырап буындары, тұрып жүрек,

Жүгінді тізелерін тіреңкіреп.

Жаутаңдап екі көзі, кемсең қағып,

Алдына ханышаның қылды тілек:

– Алдияр, ханыша!

– He айтасың, күйшім?

– Мен үйімді қашан көрем?

– Үйіңде нең қалды?

– Шешем...

– Оны күй біледі!

Сөз бітті, сонан әрі тілдескен жок,

Қарашаш қайтуына күн кескен жоқ.

Болғанда бүгін мұңда, ертең қайда...

Мекені Кене ханның бір көшкен жұрт...

IV

Арманын - «Не боламын?» ішіндегі

Шешкенін қыздың қалай түсінбеді.

Ақырын айналамен танысты көз,

Айқындап төңіректің пішіндері.

Ақ отау іші-сырты зер кестелі,

Бір тозаң тимегендей ел көшкелі.

Қазына - жібек, жанат, алтын, күміс,

He патша, не хандардың берместері.

Үй іші сап-сары ала, жапқан зері,

Ақ күміс, ауыр тұрман, кім зергері?

Ұстасы Көкшетаудың күміс шапқан

Бақан тұр сырға қылып сәукелені.

Қадаған бітеу үкі, шым кестелі,

Түскиіз түрлентіп тұр керегені.

Құс мамық, атлас көрпе, шайы жастық,

Жолбарыс, аю жатқан іргелері.

Үй- іші қарсақ, түлкі, құндыз, жанат,

Зер тоқып, күміс шауып, ойған манат.

Бөленген осы асылға қыз төсегі,

Күйдіріп көрген көздің жауын алат.

Тауыс па, тоты кұс па жасыл қанат?

Жарықтық жұмақ құсы қайда болад?

Тұсында ханышаның ілулі тұр

Нар кескен - аспаһани қайқы болат.

Ақ отау асыл бұйым тұмшаланды,

Бір үйге жия берген мұнша малды.

Қол жетпес қазынаны көрген шақта

Өзінің шекпеніне құсаланды.

Жасауға үйге жиған көз байланды,

Жібекке алтын, күміс, көз майланды.

Қыдырып күйші көзі түскен кезде

Айдаһар алдындағы қызға айналды.

Қара қас, қылаң қабақ, керқұба қыз,

Қара шаш, алма сағақ, құралай көз.

Сырықгай ордадағы сымдай бойы,

Тал шыбық, қыпша белдің өзі нағыз.

Түлкі қыз қызыл алтай, кер марал қыз,

Ақ қоян, бозша байтал, ақша нар қыз.

Қымыздай балға ашытқан тәтті қызға,

Жігіттер, бәріңізде-ақ сұқтанарсыз.

Жамылып орман ішік иығына,

Күлкі алып қалам қастың қиығына,

Оралтып шәй көйлекті судыратқан,

Мәсілер зер тоқытқан жұлығына.

Молда айтқан ұшпақтағы хор қызы ма?

Періште, әлде пері, әлде жын ба?

Құлпырып қыздың беті албырайды,

Ұқсаған алтай түлкі жондығына.

Күлкісі тау бұлағы төгілгендей,

Сөйлесе меруерт, маржан себілгендей.

«Алғандай жерден пішіп» деген сұлу,

Көркіне көз тойынып семіргендей.

Алдыңа бір алма ағаш егілгендей,

Кер марал жусап өрген керілгендей.

Бойыңды ішпей-жемей буы мас қып,

Сөйлескен жүрегінен сөгілгендей.

Алды жаз, ескек аңқып жел жүргендей,

Екі ерні ерте піскен бүлдіргендей.

Қасынан бір моланың жүріп кетсе,

Жыбырлап көрдегіге жан кіргендей.

Бәйшешек, балауса, гүл, балдырғандай,

Қаратып шырайына талдырғандай.

Суындай әбілхаят шөлдеп ішкен,

Лебізі сусыныңды қандырғандай.

Тамсантып ауызға бал алдырғандай,

Күйдіріп көкірегіңе от жандырғандай.