Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Қар кетіп, қу жасарып, аш тойынып,

Кәрі жан жігер бітіп жаңғырғандай...

Жұтқанда аспаһани шарабынан,

Көрініп жұтқан шарап - тамағынан.

Текті құс, теріс азу, ақиық қыз,

Паң қыран, қыр тағысы жаралудан.

Аң іздеп Алатаудың алабынан,

Тастүлек, түлеп ұшқан бала қыран,

Үстіне пенде батып кіре алмайтын,

Қаймығып қарауынан, қабағынан.

Ақылмен, аруағымен елді билеп,

Кей, кейде Кенеге де әкім сөйлеп.

Биі де, батыры да, қарасы да

«Қарашаш айтты» десе, «мақұл», жөн» деп.

Түйіліп кейде тастай ашу кернеп,

Жайдары, кейде дарқан келсең-кел деп.

Найза алып жау алдынан шықпаса да,

Айырып мақұл, тентек дауды тергеп.

Алыпқаш, кесірлі қыз, ашуы өргек,

Дария ақыл, кесте сөзі тастап өрнек.

Жайдары, жайраң қаққан, жаны бала,

Ән-күйді, ойын-сауық еткен ермек.

Айрылды күйші есінен қызды көріп,

Кірпігін қақпай қалды көзі төніп.

«Адамның арғымағы осы шығар,

Пендеге бітеді екен мұнша көрік?»

Кер торы кәмшат киіп, қасын көріп,

Жұқалап екі бетке еңлік беріп.

«Тарт күйшім!» деп ханыша жарлық етті,

Қанғанда сусын ішіп, бойы сергіп.

Көңілі быж-тыж болған жаңа жылап,

Өзгеріп өзге аранға кеткен құлап.

Ойында тоқсан күйдің бірі де жоқ,

Тантырап домбыраны отыр бұрап.

Соққандай бейне пері талмаусырап,

Түкіріп қайта-қайта, тұрмай құлақ.

He болып, не қойғанын домбыраға,

Ішінен отыр толғап, қыз да сынап.

Домбыра әлі күнге жөнделмейді,

Күйлер жоқ... Қыздың көркі көлбеңдейді.

Бақсыдай жыны буған буыңды күй,

Жынданды... Қыздан өзге күй келмейді.

Жүйрікке тышқан тиді, жүгірмейді,

Домбыра таңқ-тұңқ етіп, күй білмейді.

He пұшық, не мысық боп, не күшік боп,

Мыңқылдап, шәуілдейді, мәуілдейді.

«Сарыөзен», «Терісқақпай», Інген де» жоқ,

«Қалмақ қыз», «Қара жорға» мінген де жоқ.

Есалаң... Ескі күйдің бірі түспей,

He тартып, не қойғанын білген де жоқ.

Саусақтар шаппақ, түгіл желген де жоқ,

Пернеге әлі бір күй келген де жоқ.

Ханыша қарсы алдында күтіп отыр,

Тартасың енді қашан деген де жоқ.

Жіберді бір мезетте қағып-қағып,

Тасқындап тыңнан бір күй қосылды ағып.

Байырғы тоқсан күйдің бірі де жоқ,

Жаңа күй, жаңа жолмен кетті лағып.

Саусақтар ойнап, орғып, қаздаң қағып,

Суырып ішек тілін, мұңын шағып,

Жүйріктің шыны күйі келгенінде,

Шығаннан шыға шаппай тұрсың нағып.

Асқақтап, кейде күйді көкке өрлетіп,

Алыстап, шырқап, сілтеп, әрі кетіп.

Қайырып, қалықтатып, қайта оралтып,

Бірден-бір, ақырын-ақырын төмендетіп.

Ызғытып, өлке өрлетіп, баяулатып,

Соқтырып кейде боран, дауылдатып.

Көңілдің асқарынан тұманды айдап,

Артынан нөсерлетіп, жауындатып.

Ұшырып жер бетімен жазыққа айдап,

Бұрқылдап бірде әлсіреп, бірде қайнап.

Құмайдай түлкі қуған құлдыраңдап,

Қырандай түлкі алатын көзі жайнап.

Бурадай кейде ауызын қарш-қарш шайнап,

Ойнақтап, оқ жыландай андағайлап.

Тұлпардай жер тарпыған пысқырынып,

Жорғадай майда дауыс, кейде маймақ.

Қызарып екі көзі қыз көргендей,

«Кел, кешке күтемін» деп сөз бергендей,

Жете алмай айналсоқтап жүргеніңде,

Жеңгесін жауабымен жібергендей.

Ай жарық, ауыл арты кім жүргендей,

Қызғанып қызды ауылдың иті үргендей.

Атқанша таң талдырып ашық жар жок,

Сарғайтып сарылтып күй өртегендей.

Құмар қып ханыша қыз күйдіргендей,

Құбылып ол да өз ішін түйдіргендей.

Үстінде құс төсектің құшағына ап,

Ернінен ып-ыстық қып сүйдіргендей.

Аққу құс айдын көлге шомылғандай,

Лашын құс өз бойынан қорынғандай.

Үніндей домбыраның дүрілдетіп,

Көк тұйғын қуға түсіп соғылғандай.

Дауасыз дертке ұшырап ауырғандай,

Жарылып жүректен қан ағылғандай.