Путь Абая. Книга III / Абай жолы. ІІІ кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Кешке отауда, өз топтарының ортасында Мағаш пен Дәрмен күндізгі көрген Әзімбай ісін «Әзімбайдың иттігі» деп тұрып қатты сын, үлкен ызамен сөз еткен-ді.

Кәкітай сол әңгімеде кеше күндізгі Шұбарлардың мінін де еске алып, жиреніш білдірді.

— «Өлең шығаруыңызға залал етеді. Тәкежанға жіберіңіз» дегені қай бұлтағы соның?

— Рас айтасың, анық бұлтағы,— деді Мағаш та.

Екеуі де жалған, бояма мінез көрсе күйініп, сескенетін шыншылдығын аңғартты.

Ақылбай болса, Шұбарды барлық ішкі сырымен таныған екен.

— Ой, Шұбар айлалы есептен айрылған ба! Ол бұл істің арты көп түйінге соғатынын сол сәтте-ақ болжап сөйледі ғой. «Мен сонда-ақ айтқамын!» деп ертең басын Абай ағамнан әдейі аулақтап алмақ боп айтып тұр ғой. Тәкежан мен Абай арасында керіс туады.

Сонда тағы аралықта, тең артта қалмақ есебі емес пе? Абай мен Тәкежан араздығын іштей тілейді де, сырттай айламен алты қырдың астынан өршіте жүреді ғой, Шұбардың шықпастан баққан қақпаны — өмірлік қақпаны осы емес пе?

Өзге жастарға Ақылбай жер танытып ой салды. Бұ да Абайдың ішкі-сыртқы көп жарасының бірі тәрізді, айықпас дерт. Әзімбай ашық зұлымдық атты дерт болса, мынау — екі жүзді айлалы жабысқақ кесел. Анадан құтылып болмаса, мұның шырмауынан да айығып болмайды. Өйткені аты туысқан, өмір ұдайы кездестіреді, байланыстырады. Қашып құтылам десең қайда кетесің! Соның бәрінің үстіне Шұбар үнемі Абайды жағалап жүруден де талмайды. Қуып айдап салу және жол емес.

Мағаш осы жайларды ойлай түсіп, өзі де тұнжырап қалып еді. Артынша Дәрменнің көңілашар мінезі себеп боп, мәжілістерін басқаға бұрысқан. Сөзді еткен күннің ақындық жөніндегі кеңесіне арнасқан-ды.

Кеше Мағаштар әңгімесін естігелі түн бойы Абай аунақшып, күрсініп қапаға түскен. Қазіргі күн райы да күңгірт көңілдей. Адамды жүдетіп, тонап, ұдайы иықтан басып тұрғандай. Сол үшін де Абай, тым құрыса, қиялымен басқа өмірге, өзі сүйген басқаша көңіл мекеніне кетуге тырысады. Пушкинмен сыр қосып, жүдеген көңіл жұбаныш іздейді.

Әйгерім отқа жақындап отырғандықтан, өңі ажарланып, балқығандай қызара түскен. Үстіндегі қалың қара жібекпен тысталған пұшпақ ішігінің айналасына жалпақ құндыз ұстатқан. Ішігінің сәнін бұрама күміс түймеге орнатылған үлкен кесек маржандар ерекше ажарлап түр.

Басындағы кимешек шаршысы да ұқыпты сәнмен тартылған, кіршіксіз аппақ.

Бұл күнде тола түскен Әйгерімнің нұрын сәнді таза киімі, әсіресе, көркейткендей. Әйгерім Абайдың қыс киетін түлкі тымағын тігіп отыр. Абай кітап оқыса да, тыстағы күннің райын анда-санда шаңыраққа қарап, жиі барлайды. Таңертеңгі шайдан бері кіріп-шығып жүрген Зылиқадан екі рет:

— Күн қалай? Бұлт қалай? Күн ашылатын реңі бар ма?— деп сұрай берген.

Таңертеңгі астарын өзді-өз отауларында ішкен Мағаш, Ақылбайлар мен қонақтар енді ғана Абайдың үстіне келіп кірісіп жатыр.

Бұл ауылдың өз адамы боп кеткен дағдылы қонақтары: Ербол, Көкбай, скрипкашы-әнші Мұқа, Баймағамбеттер бөлек бір топ боп кірді. Бұл топ — Абайдың өз үйінің қонағы.

Дәрмен, Кәкітай және жас әнші Әлмағамбет болса, Мағаш отауының қонағы. Ербол Абайдың төр жағынан, өзінің дағдылы орнына кеп отырғанда, Абай одан да:

— Күн қалай? Айығып, ашылатын ба?— деп тағы сұрады. Көзінен көзілдірігін алып, кітап бетін жауып, енді үй ішіне көңіл бөлгендей. Әйгерім Абайдың жүзіне күлімсіреп қарады да:

— Абай-ау, жұт жылғы аязды күнді сұрағандай таң атқаннан бері қайта-қайта күнді сұрай беретініңіз қалай?- деп ақырын сыңғырлап күлді.

Абай Әйгерімге жалт етіп қарады да, сүйсініп тамашалағандай боп қалды. Әйгерімнің жүзі қазіргі сәтте ағы — ақ, қызылы — қызыл боп, нұрлана балқып тұр. Күміс қоңыраудай күлкісі де күн күйінен, көңіл кірбіңінен аулақ. Мамырдың ашық-жарқын көктем таңындай екен. Абай бұған қарап, күлген жүзін көп тоқтатып тұрып әзіл қатты: