Красная стрела. Книга Четвертая / Қызыл жебе. Төртінші кітап - Шерхан Муртаза / Шерхан Мұртаза

— Бала күнімде, түрме бастықтың малайы болып жүргенімде, сол бастықтың қызы үйретіп еді, — деді Рысқұлов. Сонда Наташа көз алдына келді. Жүрегі түскір сызда-а-ап барып басылды. Наташа екеуі үйленіп, мынандай той жасай алмады. Тойына Сталиннің өзі қатысып отырған Сұлтан-Ғалиев қандай бақытты! Жас жұбайларға арнап Сталин тост көтерді:

— Қуаныштарың таусылмасын. Бақытты болыңдар! — деді Сталин.

Арада бір-екі жыл өтпей-ақ, сол Сұлтан-Ғалиевқа тілеген бақытты Сталин өз қолымен тартып алғаны несі? Өзі бақыт тілеп, өзі сорлы еткен қандай жан?..

— Ал енді Сұлтан-Ғалиев жазған хаттар туралы... — Рысқұлов қалтасынан екі конверт суырып алып, жоғары көтерді. — Міне Сұлтан-Ғалиевтың хаттары. Не айтады? XII съезд берген ұлт құқыларын дұрыс пайдаланайық дейді. Съезд қабылдаған шешімдер іске дұрыс аспай жатса, оған Орталық өзі кесір етсе, оны алдағы съезде ашып айтайық дейді. Артық айтылған ештеңе жоқ. Мен солай деп ойлаймын. Ау, Орталықсыз біз өз республикамызда, өз бетімізше, тым құрыса газет аша аламыз ба? Сол газетке Орталықтың рұқсатынсыз қосымша бір қызметкер қабылдай аламыз ба? Жоқ! Не деген сұмдық! Сонда біздің қай жеріміз республика?! Біз мақта өсіреміз, мал көп, жүн өндіреміз. Ал енді Мәскеудің рұқсатынсыз сол өзіміз өндірген мақта мен жүннен бір шүйкесін пайдалана аламыз ба? Жоқ! Не деген сұмдық! Ал Сұлтан-Ғалиев болса, осындай сорақылықтан құтылайық дейді. Оның несі айып? Екінші хатында Мәскеу, Ленинград оқу орындарына жергілікті жастарды жіберу туралы... Ал енді мен осы хаттардан Кеңес өкіметін жалп еткізіп құлатып тастайтындай ештеңе сезген жоқпын. Әлде осы ойларында қорқынышты бірдеңе бар ма? Мәселенің айқындығы сонша, оның бәрі өзіме де өте таныс болған соң, мен бұл хаттарға жауап та берген жоқпын. Мұным әрине, этика жағынан дұрыс емес шығар. Хат — ашық, шифрлы емес, жасырын емес, кеңес поштасы арқылы келді. Ал енді Сұлтан-Ғалиевтан мен екі хат алғанымды Сталин жолдас қайдан біледі? Егер біздің әрбір адымымыз, жүрген-тұрғанымыз, әрбір қимылымыз Сталин жолдастың аңдуында болса, жетіскен екенбіз. Күдік қозған жерде — бүлік болады. Ay, бір-бірімізге сенбесеқ, қалай күн көреміз?

Ал енді Сұлтан-Ғалиевтың маған ықпалы туралы: Сұлтан-Ғалиевтың айтқанына көніп, айдауында жүретін мен оның құлақкесті құлы емеспін. Сұлтан-Ғалиевтың жетегінде жүретін мен оның мұрнын тескен тайлағы емеспін. Сұлтан-Ғалиев мені арам іске айдап, азғырған да жоқ. Сондықтан Сталин қателеседі!

Рысқұловтың соңғы сөзі ащы шықты. Бүкіл зал селк еткендей болды. Тіпті бағанадан бері манаурап, ұйқылы-ояу отырған Троцкий де басын шалт көтеріп алды. Жер қозғалса қозғалмайтын Сталиннің өзі де Рысқұлов: «Сталин қателеседі!» — дегенде, «Дай бог», — деп қалды.

Залдағылар гу-гу етіп, абыр-сабыр әңгіме кеулеп кетті. Жұртты тәртіпке шақырып, Каменев қоңырау қақты.

— Ал енді сенім мәселесіне келейік, — деді Рысқұлов сәл тыныстап алған соң. — Сталин жолдастың айтқан мәлімдемесін мен ЦК-ның мәлімдемесі деп қабылдаймын. Егерде ЦК маған қылаудай күдік келтірер болса, онда мен Түркістан АКСР Совнаркомы төрағасы қызметінен қазір кетуге дайынмын. Күдікте жүріп күн көргені құрысын.

Сонда Сталин баяу қозғалып орнынан тұрды. Не айтарын тағатсыздана күткені сонша, залда шыбынның ызыңы естілгендей тыныштық орнады.

— Рысқұлов жолдас, — деді Сталин. — Сізді ЦК-ға сайлаған XII съезд болатын. Съезд сенгенде, біз сенбеске хақымыз жоқ. Түркістан үкіметін басқару Сізге сеніп тапсырылған екен, атқара беріңіз сол жұмысыңызды...

Зал жамырай қол соғып жіберді. Сірә, әділет аңсаған, жақсылыққа сусаған жұрт болуы керек, қол дүркіреп соғыла берген соң, Каменев тағы да қоңырау қағуға мәжбүр болды.

* * *

Рысқұлов осы асқақ абыроймен мінберден түсіп, орнына барып жайғасса да болар еді. Бірақ кейде шығасыға иесі басшы дейді ғой. Әлде аруақ қыса ма екен? Арқаланып кететін шығар. Каменев қоңырау қағып, жұрт тыншыған кезде тағы сөйледі.