Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Кісі қараңғы түнде жалғыз аяқ соқпақты сипалап жүріп шыңырау құздың шетінен өтіп кетеді, жарық түскенсін артына қарап, «нағып аман өттім» деп зәресі ұшады. Содан кейін тағдырды екінші қайыра сынауға жүрегі дауалай бермейді.

Қасболат Әлиасқаровты қанша ұмытқысы келсе де ұмыта алмады. Көңілін бір ыңғайлап алу үшін одан әбден безіп, біржола жау санатына қосуы керек еді. «Жүзіп бояп жүрген, екі жүзді сұрқия...» Бір рет болса да соның шет жағасын байқай алмаған Қасболат сонша соқыр болғаны ма? Қасболатты жақсы көріп, шын сенетін сияқты еді. Сонда бірде болмаса бірде шын ойының ұштығын көрсетіп қоймағаны ма? Әуелде: «Қателік аз ба, қосақ арасында бос кеткен шығар» деп жүр еді, кейін келе «оның бұрын-соңды не істегенін кім білсін, бір шикісі бар шығар» деп қобалжитын болды.

Әрине бүгін анықталып, әр нәрсе өзінің орны орнына түскеннен кейін әркім-ақ ақылды, білгіш. Сол уақытта неге көрмедің, неге соқыр болдың?— деп айып тағу оңай. Бірақ көп ұзамай сол жылғы оқиғаның аяғы басылғанмен артында үлкен ызғары қалған. Сенімсіздік пен үркектік ауаға жайылып, сол ауамен күнде дем алып жүрсең... Мол тәжірибелі, ең ақылды, көреген деген адамдардың өзі тал қармағандай «егер солай істемегенде мұзға отырып қалады екенміз ғой, сатып кетеді екен ғой» деген көп тараған ұғымға жармасқан-ды. Жұрт тұжырым шығарудан қашатын. Әркім өзі білетін нақаққа ғана шәк келтіріп, «үлкен істе бірен-саран қателік болмай тұрмайды ғой» деп жорып, әйтеуір оған да орынды бір себеп табуға тырысатын.

Осы ауданға алғаш келген қырық жетінші жылы Қасболат Жаппасбаймен кездесті. Ол туған ауданынан соғыста екі-үш жыл бұрын кетіп қалған. Қасболат оның кету себебін де білуші еді. Қараңғы түнде белгісіз біреулер бір емес екі рет сілейтіп соққыға жығып кеткен-ді. Және қойнына «сен доңызды нақақ кеткендердің қаны жібермейді!» деген жазуы бар қағаз тыққан. Жаппасбай «бұл жаудың әрекеті әлі де аман қалған дұшпандар аз емес!» деп біраз зіркілдеп, бірақ одан пәлендей нәтиже шығара алмаған. Өзі ұрғандардың біреуін де танымай қалған, өзге куә жоқ. Қағазды жазған адамның қолын тексеріп көріп еді, ол кезде ауданда хиромантия өнері дами қоймаған-ды, одан да берекелі нәтиже шықпады. Жеңіл-желпі тексеріп қарағанда Жаппасбайдың өз почеркіне ұқсастығы байқалды. Сол оқиғадан соң Жаппасбай ауданнан тайып тұрған. Енді келіп осы ауданда алдынан шықты.

Ол кабинетке өзі іздеп келді. Арада сегіз жылдай уақыт өтті. Бұрын беті жылтырап тұратын орта бойлы шымыр қара болатын. Қазір толысып қарны шығып дөңгеленіп кетіпті. Аздаған демікпесі де бар екен. Құйрығын ширатып мұрт қойыпты. Бірақ Қасболат оны есіктен кіріп келгеннен-ақ таныды. Сырты қанша өзгерсе де әйтеуір сол Жаппасбай сол күйінде тұрған сияқты.

Қасболаттың көңілі суып қоя берді. Танымаған, ұмытып қалған адам болып сөйлеспей қойғысы келді. Бірақ ар жағындағы мінезінің қалай болғанын өзі де байқамай қалды. Жаппасбай есіктен кіріп келіп, баяғы именуді білмейтін әдетімен Қасболатқа бастан аяқ үңіле бір қарап алды. Содан кейін рақаттана ыржиып:

— Е, бәсе, өзің екенсің ғой. Осы, сірә, басқа кім дейсің, дәуде болса өзіміздің Қасболат шығарсың-ау деп келіп едім. Дәм айдап біздің ауданға келіп қалған екенсің ғой,— деп қос қолын ұсына берді.

Қасболат танымаған адам боп іркіліп қалып еді, одан Жаппасбайдың көңіліне сыймай тұрған қуанышы екі елі ортайған жоқ.

— Өзің танымай қалғаннан саумысың? Мен Жаппасбаймын ғой,— деп әй-шәйге қаратпай Қасболаттың қолын добалдай қос қолымен сығып жіберді.— Иә, аман-сау келіп қалған екенсің. Қадамың құтты болсын. Кісі қанша айтқанмен туып-өскен жерді сағынады екен. Сені көргенде тіптен ауылды көргендей болдым ғой.