Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Қасболат үндемеді. Көз алдында сол «Қоспан ағам» деп шырылдаған қайқы мұрын, түркі ерінді бала тұр. Қасболат та сондай ыстық еді. Бірақ... неге сол бала Қасболаттың намысына қамшы болды?.. Кешегі көңілі ашық балғын Қасболат бүгінгі елуден асқан егде адамның алдына кеп тұра қалып... екі арадағы ширек ғасыр өмірге жауап сұрағандай. «Сенің өмірбаянын жаңа ғана басталған ақ қағаздай...» деп Әлиасқаровтың айтқаны бар еді. Енді сол ақ қағаздың беті толып, ортасынан ауып... тіпті аяғына жақындап қалыпты.

Әрине, ес білгелі арқасы босамай еңбек етіп келеді. Жеңіл жұмыс қуалап жан сауғалаған кезі жоқ. Қағаз бетін толтыратын жұмыс істелген сияқты. Бірақ көңілді тыныштық неге жоқ? Әлде сол әжептәуір қомақты көрінген істерінің іші қуыс па?

Қасболат бойы мұздай бастаған соң, тонының өңірін қаусырып, орнынан қозғалып қойды. Бастығының көңіл жағдайын желкесімен-ақ сезетін Жұматай:

– Тоңып қалған шығарсыз, Қасеке. Қымтаныңқырап отырыңыз, – деп елпілдеді. –Ендігі ауданға жететін-ақ едік. Мына жолды көрмейсіз бе. – Қасболатты сөзге тартпақ боп тағы да қармақ сап жатыр. –Боран бәсеңсіді, енді тынатын шығар.

Қасболат өз ойымен әлек болып байқамапты, боран кәдімгідей басылып қапты. Көңіліне жақсы үміт кіріп, есікті ашып теріскейге қарады. О жақта қарлы бұлт қалың жатыр.

Ия... мына жағдай оңай тиейін деп тұрған жоқ. Аяғы жұтқа әкеліп соқпай қоймас. Облыстан мал азығын сұрау керек. Иван Митрофанович қолдан келген көмегін аямас та. Бірақ... «Уәде бергенде жақсымыз, тілде сүйек жоқ... Ал іске келгенде қалай болып шықты, а?» деп кішкене көк көзін өңменіне қадар-ау. Ия ол кісінің «либерал емес» екенін осы жолы Қасболат шындап танитын шығар, сірә.

Қасболат көп жылдан бері тұңғыш рет өз басына төнген қауіптен сескенбеді. Берген жазасын көріп жатар. Бұл жағдайға аудан, облыс басшыларының бәрі қиналып, аласұрып жатыр ғой. Ол сезім Қасболатқа әбден таныс. Бірақ оның бұл жолғы күйі басқа. Ішті кеулеп кеміре бастаған бір күйзеліс бар. Себебі бір бүгінгі сәтсіздік емес. Не де болса бір кенеуі кеткен жері бар.

Әнекей Қоспан ығып кетті. Өлі-тірісі белгісіз. Сонша уәде бергенде Қоспанмен ақылдасты ма?

Әрине ағымға қарсы шығу... Бірақ Әлиасқаровқа ара түскенде оңай болып па еді. Қақап тұрған қатты ағымға қарсы келген жоқ па еді. Иә, ондағы жоғалтарың қызмет орның ғана емес еді. Сондағы қажыр күші, қайрат қайсар қайда? Қартайғаны ма әлде?

Адамның дене күші жас кезінде мол болса, рухының күші, жан қайраты есейе келе қатаймаушы ма еді?!

Жеме-жемге келгенде тайқып шығатынын өзі қанша елегісі келмесе де, біраздан бері сезіп жүр. Осы мінез неден басталды?

Шәрипа... Сол қызды шып сүйген жоқ па еді? Жоқ, оны сүймеу мүмкін емес-ті. Шәрипаның бойында не жақсылық бар екенін сөз тауып айтып бере алмаса да, соның ерекше жақсылығы барын өзі білетін. Өзге жұрттың соны байқамайтын көр соқырлығына қайран болатын. Жаңа басталған көктемнің бусанып тұрған күніндей еді-ау. Ол күн өтіп кетті. Сондағы тапқаны қайсы? Алғашқы үлкен шегінісі осы арадан басталды ма? Өзінің үлкен бақытын неғып оп-оңай құрбандыққа шалып жіберді?

Неден қорықты? Бұрын да жүрегі шайлыққан жері болып па еді? Жұрт көлеңкесінен қорқып жүргенде, «Әлиасқаров жау болса мен де жаумын» деп қарсы шыққанда сескенген жоқ еді ғой. Иә, осы сөзі өзіне қып-қызыл пәле боп жабысты. Жалтарған жоқ, бәріне төзді.

«Апыр-ай, анадай сөзден кейін аман қалғаның... кебенек ішінде туған жігіт екенсің»,— деп таңырқайтын болды жолдастары. Тоқта... тоқта... Осы сөзде бір гәп бар. Осыны естігенде өзінің ерлігіне, азаматтығына сүйсінудің орнына Қасболаттың көңіліне бір дүдамал, қобалжу кіретін болып еді-ау. Ет қызуымен кісі денеге түскен жарақатты байқамайды. Қызу айтысып, ақтығымды дәлелдеймін деп арпалысып жүргенде ішке шым-шымдап кірген үрейді Қасболаттың өзі де байқамаған болар. Кейін сол үрей жайымен тіріліп, бас көтеріп келе жатты. Өзінің өткен ісі көзсіз батырлық сияқты көріне бастады.