Узкая, скользкая дорога / Тар жол, тайғақ кешу - Сакен Сейфуллин / Сәкен Сейфуллин

Сәкеннің ащылау сөйлейтін тұсы көбіне ауызбірлік мәселесіне байланысты болады. 1917 жылы желтоқсанда жарияланған Алаш автономиясын орыстың уақытша үкіметтерінің бірде-біреуінің мойындамауына өзіміз себепкер болған жоқпыз ба деген ой да қылаңдайды. 1918 жылы ақпан айында Жетісу мен Сырдария облысының қазақтарын М. Тынышпаев пен М. Шоқаев Қоқан автономиясына қосып жіберсе, 1918 жылы 11 қыркүйекте Халел һәм Жанша Досмұқамбетовтер Уфа шаһарында Алаштан бөлініп, «Ойыл уәлаятын» құрғандығы белгілі. Ал 1919 жылы наурыз айында Торғай алашордасы совет өкіметіне қосылғаны тағы бар. 1918 жылы жаз айында Алаш қаласында шаңырақ көтерген Алашорда өкіметіне басқа өңірлерден сайланғандардан тек М. Тынышпаев аз күнге барып қайтқаны болмаса, өкімет мүшелерінің бірде-бірі Семейге бармағанын немен түсіндіруге болады? Міне, осындай жағдайды көріп-біліп отырған Сәкен халықтың 90 пайызына жақсылық жасаймыз деген идеяға сеніп, сойылын соқты. Ол түзу жолдан адаса бастағанда «ойпырым-ай қу НЭП, қойдың ғой жеп», — деп бұлталаңдаған сәтін кешіре алмаған кезіміз болды, қақпайлап отырып советті жырлаттық. Сондықтан да Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Сәбиттердің «советтік сөзге қаламы мұқалып» көрген емес. Ағынан жарылып айтты, жазды.

1932 жылы 10 қаңтарда Қазақстан өлкелік комитетінің Насихат және Мәдениет бөлімдері мен Қазақстан марксизм-ленинизм институтының «Сталин жолдастың хатына байланысты Қазақстанның теориялық майданындағы күрестің міндеттері туралы» қаулыға бергісіз түсіндірме хаты қабылданып, алаш қозғалысына қатысқандардың бәрі де ұлтшыл, қаскүнем, біздің арамызға арам пиғылды таратушы, олардың ісінде біздің пайдамызға шығатын ештеме жоқ деген пікірді қалыптастыру қажет екендігі ашық айтылып, жазылды. Бұған көнбеген коммунист Т. Рысқұлов, С. Сейфуллин, Ғ. Тоғжановтардың қате-кемшіліктері бадырайта айтылды. С. Брайнин, Ш. Шафиро, Тимофеевтердің алаш тарихын «зерттеушілер» болып, әдейі бұрмалағандары, шығарған зымиян кітаптары мен мақалалары Өлкелік партия комитетінен қолдау тауып, оның органдарына, әсіресе «Казахстанская правда» газетінің бетінде үзбей шығып тұрды. Елдің бүкіл пиғылы мен көзқарасы осылардың ыңғайымен кеткені сонша, Тұрар өзінің көзқарасынан айнып, Ғаббас «байтұрсыновшылдықты» әшкерелеуге көшкенде, Сәкен «Тар жол, тайғақ кешуді» қайтадан өңдеп, толықтыруға мәжбүр болды. Ол екінші рет 1936 жылы басылып шықты. Міне, бүгінде Сәкенге және оның ғана емес, бүкіл қазақ әдебиетінің атақты шығармасы «Тар жол, тайғақ кешуге» қарсы айтылатын қысыр да қыңыр пікірлердің біразы осы кездегі түзетулерге, қоспаларға байланысты болғанын түсінсек, көп мәселе сабасына түседі, біраз мәселенің сыры ашылады.

1936 жылы Сәкеннің жаза бастағанына 20 жыл толуына арналған мерекеде Сәбит Мұқанов «Тар жол, тайғақ кешу» туралы әрқашан өзінің ғылыми толымдылығы мен реалистік шындығын танытып тұратын пікір айтты.

«Тар жол, тайғақ кешу» бір жағынан тарих, екінші жағынан саяси сауат ашқыш, үшінші жағынан — оқушыны өзіне еріксіз тартып отыратын өте көркем шығарма», — десе, бір жыл өтпей жатып, 1937 жылдың қара құйыны соққан кезде М. Қаратаев: «Всего лишь несколько месяцев тому назад он переиздает свой, с позволения сказать, «исторический» роман «Трудный путь, тяжелый переход», где не постыдился изображать себя героем и привести целую серию контрреволюционных алашординских документов и портретов врагов народа. Это своеобразная вражеская энциклопедия», — деп шыға келуі таңқаларлық жай емес еді.