Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осылар сияқты 1957 жылғы таңдамаларына енгізген үш-төрт қосымшасы болмаса, қалғандарының барлығы жеңіл-желпі жөндеп, өңдеулер санатына жатады. Алғашқы жазылымында және журналдық нұсқасында жоқ мына секілді үлкенді-кішілі толықтырулар 1957 жылғы басылымына қосылды. Олар: бірінші қосымша (3-4 бетте), екінші қосымша (4-6.), үшінші қосымша (6-7-66.), төртінші қосымша (16-17-66.), бесінші қосымша (40-6.), алтыншы қосымша (42-6.), жетінші қосымша (47-6.), сегізінші қосымша (47-6.), тоғызыншы қосымша (50- 51-66.), оныншы қосымша (52-53-66.), он бірінші қосымша (53-54-66.), он екінші (62-63-66.), он үшінші (66-6.), он төртінші (67-6.), он бесінші (68-6.), он алтыншы (71-6.), он жетінші (80-6.), он сегізінші (83-6.), он тоғызыншы (85-6.), жиырмасыншы (88-92-66.), жиырма бірінші (97-98-66.), жиырма екінші (107-6.), жиырма үшінші (118-119-66.), жиырма төртінші (121- 122-66.), жиырма бесінші (123-6.), жиырма алтыншы (127- 129-66.), жиырма жетінші (142-143-66.), жиырма сегізінші (147-6.), жиырма тоғызыншы (149-151-66.), отызыншы (151- 152-66.), отыз бірінші (199-203-66.), отыз екінші (206-207-66.), отыз үшінші (227-228-66.), отыз төртінші (231-232-66.), отыз бесінші (241-242-66.), отыз алтыншы (253-254-66.), отыз жетінші (274-6.), отыз сегізінші (277-278-66.), отыз тоғызыншы (280-281-66.), қырқыншы (285-6.), қырық бірінші (295-301-66.), қырық екінші (295-301-66.), қырық үшінші (339-341-66.), қырық төртінші (395-396-66.), қырық бесінші (424-425-66.), қырық алтыншы (431-6.).

Бұлардан басқа да қосқан, өзгерткен, басқаша құрған тұстары көп. Қайталанған немесе шұбалаңқы сияқтанған беттерді мейлінше ықшамдап, әсерлілігін арттыруға күш салған. Мұнда алдыңғы басылымдарда орын алған олқылықтарды жөндеудің, өңдеудің, шымырлығын арттырудың күрделі шытырманына одан да әрі тереңдеп барғандығы көрінеді.

Енді бұл эпопеяны бастан-аяқ шолып, көз жүгірткенде, түсінікті қажет ететін сөздер мен ұғымдардың, есімдердің, атаулардың, тіркестердің молдығы көлденең тартылғандай болды. Егер осылардың әрқайсысына жеке-жеке тоқталар болса, онда ол аса мол түсініктерді қажет еткен болар еді. Жалпылама алғанның өзінде оқшауланып тұратын өзгешеліктердің көптігі байқалады, олар шығармада кезең-кезеңіне орайластырылып қолданылған. Соның алғашқысы Абайдың жастық шағына лайықталып қолданылса, келе-келе олардың аясы кеңіп, күрделілікке қарай ойыса береді. Басында әжесі тарапынан немесе ақын Барлас аузымен айтылған сөздер, толғамдар, аңыз-әңгімелер бала қиялы мен ойын өткеннің жұмбақ сырларына жетеледі. "Е, бұлдыр-бұлдыр күн өткен, бұрынғыда кім өткен" деп алып, әңгімені әжесі сабақтаса, "Шешенің судай төгілген, тыңдаушың бордай егілген" деп, ақын Барлас жаңа бір өріс-қияларды шарлатқандай болады. "Еділ-Жайық", "Жұпар қорығы", "Құла мерген", "Қаһарман Қатран", "Бахтажар" осындай кезде айтылды. "Тағылым, үлгі – кітапта, білім, өнер – медреседе, жыр шеберлері – Низами, Науаи, Шаих Сағди, Хожа Хафизде, батырлық жырлар – Фирдоусиде" деп келген бала танымына қазақтың өзіндегі Бұхар жырау, Марабай, Жанақ, Шортанбай, Шөже, Балта, Алпыс сияқты ақындарының жыр-толғаныстары, осы саланың алуан-алуан үлгілері де қосылды. Осыдан былайғы қызығушылығы Бабыр мен "Табары жазған тарих", "Жәмшид", "Сеидбаттал Ғазы", "Мың бір кеш", "Жүсіп – Зылиқа", "Ләйлі–Мәжнүн", "Көрұғлы сұлтан", "Рүстем-дастан" сияқты көп хикая дастандар тасқынына жалғасты. Бұларға қазақтың өзіндегі "Саймақтың сары өзені", "Қос қыздың жылағаны", "Бозторғайдың шырлағаны" секілді өзіндік селт еткізері бар күйлері мен "Орамал тастау", "Хан жақсы ма?", "Мыршым", "Белбеу тастау" деп аталатын ұлттық ойындары қосылды. Осылардың барлығын бала жастықтың орнын нәрлі жастық ауыстырғанымен көрсетті.