Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Дәмежан, шамыңды бері көтерші! Бері, бері таман! – деп, сары арбаның қасында тұрып, соның үстіне үңілді. Шам ұстаған Дәмежанды арбаға өте тақау келтірді. Арбада екі кісі қатар жатыр екен. Шалқадан жатқан қалпында екі қонақтың да сақалдары күйектей боп, ерекше көзге түсті. Біреуінікі бұйралау мол болғанда, екіншісінікі жайылма, ұзын сақал. Жатқандар жас емес, шау тартқан кісілер. Екі сақал да бір іреңдес, бурыл екен. Арбаға шам сәулесі түскенде бұл екеуінің аяқ жағында көлденең жатқан тағы біреу ыңыранып айналып түсті. Оның ажары жастау. Бірақ бұның да мол, тығыз біткен ұзын қоңыр сақалы бар. Жатқандар оянған жоқ.

Абай оларға қарап езу тартты да, Дәмежанды өз қасында бөгей тұрды. Баймағамбет пен үй иелері әке, бала үшеуі болып шапшаңдатып, пар атты доғарып болған соң ғана Абай Дәмежанға бастатып, бар топты ілестіріп, үйге қарай жүрді. Дәмежанның жұпыны, жүдеу қорасының төрінде ауыз үйлі, төр үйлі екі бөлмесі бар еді. Әйел қонақтарын ертіп, төргі үйдің есігін ашып, Абайға жол берді. Ол үйде аласа қырлы пештің кәрнезінде жанып тұрған жарығы мол үлкен лампы бар екен. Дәмежан шапшаңдатып көрпе салып, қонақтарына жастық қойып, дөңгелек аласа үстелін әкеп үйдің ортасына орнатты да, жаңағы лампыны пештің қырынан алып, үстелге қойды. Енді барлық жұрттың шырайлары жақын отырысқанда анық ашыла түсті. Үй іші де өзгеше жадырап, көңілдене бергендей. Дәмежан сол уақытта тізе бүгіп күйеуінен төмен отыра бере, Абайлардың неғып кешігіп келгенін, қайдан шыққанын сұрады.

Дәмежан сұңғақ бойлы, көтеріңкі кесектеу мұрны бар, жаудыраған үлкен, әдемі қара көзді әйел еді. Ақ, қарасы айқын көзі – тұнжырай біткен, анық бота көздің өзі. Ашық дауысты Дәмежан сөйлеген сайын оның үлкен кесек, аппақ тістері кең ашылады. Жұқа еріндерінің қызылына жарасып жиі көрініп отырады. Күйеуі үнсіз, аз сөзді бұйығы кісі болғанда, Дәмежан мүлде басқа. Ол керісінше, шапшаң, ашық сөйлейді. Адамға тез қабысатын, жол мен жөнді өзі біліп басқаратын көшелі кісідей. Бұл үйдің еркегі ері емес, өзі тәрізді. Жаңа отыра бере үлкен баласына самауыр қой деп бұйрық еткен. Баласы сол шаруаға айналысқанда күйеуіне де іс тапсырған. Тұрып қазан астына отын жарып әкел деген еді. Абай Дәмежанның жаудыр көзіне сәл тамашалай отырып, күле түсіп сөз қатты:

– Дәмежан, қалаға кешігіп келген соң, жақын жағы ғой деп сенің үйіңе бұрылып ек. Ең әуелі сен қысылма. Бізге самауыр қойып, шайыңды берсең болады. Жолдан шаршап келдік, тезірек жатып тыным алайық.

Ол сөзді Дәмежан тез жөнге салды.

– Қысылатын дәнеңем жоқ, Абай аға. Бар мәзір, жоқ жайымыз сіз келгенде дастарқан үстінде болады. Келген соң ендігісін өзіме беріңіз! – деді.

Абай осыдан кейін сөзін әзілге айналдырды. Әлі де күле, сүйсіне қарай отырып, Дәмежанға қалжың айтты.

– Үйлерінде қонақ жоқ, оңаша шығар деп ем. Жаңағы арбаның үстіне тиеп қойған сақалдарың немене? Бұ қап-қап сақал жиып, базарға сатқалы отырсыңдар ма? – дегенде, ең алдымен аппақ ұзын тістерін ақсита ашып, Дәмежан сақылдап күлді. Абайға сонша сүйсіне қарап қапты. Қоңыр сүр жүзі қып-қызыл бола күледі. Қалың қара сақал, сары мұртының бәрін сілкінтіп, Баймағамбет те мәз боп отыр.

Ауыз үйде қазанаспа жанында самауыр қойып жатқан ұзын мойын ала көз жігіт Жұмаш та ырсылдап күліп жатыр. Абай өзі аз күліп, тағы сөйлей түсті.

– Сақалдарын тамашалаймын деп, өздерін танымай да қалдым. Сенің қолыңа мұндай молшылық қайдан түсті, Дәмежан! Қайдан келген, қандай сақалдар бұлар? – Осы сөздерді Абайдың қазіргі айтуының өзі де ойнақы, өзгеше. Үй іші жаңағыдан да бетер ұзақ күліп, мәз болысты.