Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Абай iшiнен "алып тастар ма едi" деп, iштегi қиял – көрiк реңiн бұзғандай көрiп отырды. "Шүкiман" деген атын да жақтырмады.

Ас үстiнде күйеу жолдасы – шоқша сақал қара жiгiт пен Ербол әңгiмесi үзiлген жоқ.

Шүкiман Абайды сыртынан бiлетiн. Үйткенi осыдан бiрер жыл бұрын осы елдiң Қоңыркөкше деген болысына Құнанбай баласы жас жiгiт Абай болыс болды дегендi естiген болатын. Осы қыста сол болыстықтан өз ықтиярымен түскенiн де естiген. Бiрақ, оның бәрiне Шүкiман баға берiп, ой тоқтатқан емес-тi. Абай туралы жақсы сөздi де, жаман сөздi де көп естiп бiлген жоқ.

Алыс, биiк сықылды, қатқыл, суық ызғары сезiлетiн Құнанбай деген мырза бар. Соның болыс болып жүрген баласында бұл кiшкене, момын ауылдың не ақысы бар? Мырза атансын, болыс атансын – бұндағы жұрттың жұмысы жоқ. Соның iшiнде әнге жаны құмар, тiрлiктен бала қызығын еркелеп еркiн жүрген Шүкiманның, әсiресе, жұмысы жоқ.

Бағана Шекей үйiнде де Абай келгенiн естiп едi. Бiрақ көруге асықпаған. Жаңа келiп, өзi амандасқанда, Абайдың үн қатпай, жауап бермей қалғанын ол жаманға жорыды.

Асқақ, жуан ауылдың мырзасы амандықты да қимайтын шығар деп, ыза бола, ренiш ала, бой тежеген. Абайға ендi айналып көз салған жоқ.

Ас артынан үлкен қара шәугiм қайта асылды. Тағы да маздап, жайнап, көңiлдi от жанды.

Наймантай анау үйден қоңыр домбыраны алып кеп, күйеу жолдасына бердi.

Бекей бұл жiгiтке қарап:

– Балалар, ана үйде ән салып, даурығып отыр еңдер ғой. Бұнда да қымсынатын жер емес. Ойнап, ермек етiп отырыңдар, шырақтарым! – дедi. Бекей Абайға бұрын да жағып отыр едi. Мынасы тiптi тапқан ақыл болды. Оның сөзiн қостап, ендi ғана тiл қатып, шырай берiп бұл да:

– Рас құрбылар. Мұнда келiп, бiзге қосылып ойындарың шырқы бұзылмасын. Жаңа бiр әсем ән де естiлiп едi. Тосырқап, жатырқамаңыздар! – дедi.

Ербол да "сол бiр ән" деп қадай сөйлеп, тiлек етiп отыр. "Айтушысы өзiңсiң ғой" дегендей, Шүкiманға қарап сөйлейдi.

Шүкiман қысылып, қызғылт тартып жымиса да, жауабынан тартынған жоқ. Мөлдiр, нәзiк үнмен ақырын күлдi де:

– Ән бiзге ғана ма екен? Көп естiп, көпке қанып жүрсiздер. Өздерiңiзде ғой. Қонақ кәдесi тағы бар ғой! – деп, Абайдың өзiне қарап, тағы күлдi.

Күлкiсiнiң үнi соншалық сыңғыраған, сонша бiр мөлдiр, нәзiк едi. Бұның күлген үнi Тоғжан даусынан да әсерлiрек. Құлақтан кетпестей ән тәрiздi күлкi екен.

Абай iркiлген жоқ.

– Жол жора менi тапса, мен жаман да болса бiр ән тауып көрейiн! – деп, үй iшiн ырза қып күлдiрдi де, домбырасын ширақ тартып, күйлеп алды.

Сезiмге толы қоңыр әнде Шүкiман естiп бiлмеген мұңды сұлу сөз бар едi.

Жарқ етпес қара көңілім не қылса да,

Аспанда ай менен күн шағылса да,

Дүниеде сірә,сендей маған жар жоқ

Саған жар менен артық табылса да!

Бүгiн бұл сөздерде дағдылы арман емес, жалын сенiм тәрiздi, жарық сәуле елесi бар. Иесiн тауып, соған ғана арналғандай. Үн толғауы, ән ырғағы сондайлық үмiт жағасына қарай ұмсына созылып бой ұрды.

Абай үй iшiнiң сүйсiнiп тыңдағанын байқап осы әнiн үш қайырып айтты.

Содан кейiн Шүкiманға қарап өзi тiлек етiп:

– Шүкiман, ерулiге қарулы бар едi ғой. Жаңа ана үйде айтылған "Топайкөктi" мына Ербол екеумiз ұмытқамыз жоқ. Оны кiм айтып едi деп сұрамаймыз да. Айтушы сiз дегенде күмәнымыз жоқ. Соны тек бiр қайырып айтсаңыз екен! – дедi.

Шүкiман кiшкене әзiл қатып, тағы да сәнмен күлiп:

– Қап, ол әндi айтқан, ана үйде қалған бiздiң бiр кәрi жеңгемiз едi ғой, шақыратын екен! – деп жiгiттiң өз өзiне сенiмдiлiгiн азырақ ажуа қып отырды.

Қасындағы ұсақ қыздар мен қалыңдық та күлiп, алдаусыратпақ болып едi, Абай мен Ербол көнген жоқ, иланбады. "Өзiңсiң", "өзiң айт" деп ынтыға сұрады.