Буря / Боран - Тахауи Ахтанов

Кенет шошынып селт етті. Аяғының астында бір нәрсе дыбырлайды. Құтпан... Қай жақтан келіп қалғанын да білмеді. Қыңсылап денесіндегі жарақатын жалайды. Тағы бір тірі жәндік бар екен. Ит те болса серік, қара ғой... Қоспан Тортөбелдің айылын ағытып, ер-тоқымын алды. Жүгенін сыпырды. Қарысып қалған жағынан ауыздығын әзер шығарды. Тоқымды төсеп Құтпанды жатқызды да, өзі ілбіп қырға қарай кетті.

Жабыла шапқан қасқырдан шошынған азғана қой бөрліге қашып, шашырап құм арасына сіңіп кеткен. Қоспан қой іздеп келе ме, әншейін төк басының ауған жағына қаңғалап келе ме, өзі де білмейді. Соңынан Құтпан қуып жетті. О да жалғыз өзі кілең өліктің арасында жата алмады ма екен. Күлгін-буалдыр ай сәулесінен теңселген құмның арасында екеуі аруақтай қаңғалақтап келе жатыр.

Бір шұқырда он шақты қой жатыр. Қоспан қасына келгенде шеткі біреуі алдыңғы аяғына көтеріле берді де қайта жатып қалды. Келесі шұқырдан бес-алты қой және табылды. Алысқа ұзап қаша алмапты. Қоспан әр шұқырдан екеу-үшеуін теріп алып бір жерге жинамақ болады. Жүрісі сылбыр, басы мең-зең. Бір кезде тұла бойы ысып бара жатты. Аузынан шыққан демі өрттей шарпиды. Бірақ лезде тісі қарш-қарш етіп қалшылдап қайта тоңады. Жалын мен мұз арпалысып денесін кезек қариды. Кейде көзі бұлдырап түк көрмей кетеді. Бір жылы орын тауып жата қалса... Тіпті құмның ішіне сүңгіп кетсе... Кіресілі-шығасылы есімен тонын іздейді. Қайда қойып еді? Манағы қасқырмен алысқан кең шұңқырдың бір жерінде. Солай қарай жүрді. Жиі-жиі көзі бұлдырайды. Ай сәулесі тұтасқан буалдыр тұманға айналып кетеді. Сол буалдыр тұманды кешіп келеді, кешіп келеді. Шегіне шығар емес. Сөйтсе қолынан жетелеп келе жатқан Жаңыл екен. Үн-түнсіз, майда қимылмен жетелеп әкелді де жұп-жұмсақ мамық төсекке ақырын жантайта салды. Неткен жайлы рақат төсек.

Айлы түнде иесіз құмның арасында зор денелі адам жүр сенделіп. Құлдырап шұқырға түсіп аяғын әлтек-тәлтек басып қайта шығады. Соңынан екі елі қалмай арлан төбет еріп жүр. Қаңғалақтап табақ шұқырға жетті. Қарауытып жатқан бір нәрсеге таяу барып, соны шыр айнала берді. Бір кезде тәлтіректеп барып құлай кетті.

Жаңа ғана жаны тынышталып тәтті ұйқыға батып еді, біреу иығынан жұлқылайды. Үстіндегі жылы көрпесін сыпырып алған, арқасын аяз қарып барады. Жаңыл... Жаңыл қайда? Қоспан қалтыраса да тұрғысы келмей біраз жатып, басын көтерді. Әлденеге елегізіп Құтпан қыңсылайды. Төңірек бұлдыр. Аз отырып есін жиды. Өзінің халін анық түсінді. Жаңыл алыста. Арада алпыс-жетпіс шақырым қар басқан жолсыз дала жатыр. Шығанда елсіз Кішкене құмның ішінде жалғыз өзі... Аттан айрылған, жаяу. Бойында батпандап кірген сырқаты бар... Жеткен жерінің осы болғаны ма?

Жаңыл... Сүлдері Қостағанда, қыстауда болғанмен — бар ықлас-тынысы осы құмның арасында, қасында емес пе. Төрт күн соққан боранда жаны дызығып ақ дүлейдің ішінде Қоспанмен бірге жүргені өзіне аян. Қауіп-қатер төнгенде көзі үрпиіп, шошынып, талықсыған тыныс сағатында жұмсақ қолымен, тынысымен жылытып жанында тұрып еді ғой. Бір кездегі қара көзі ықлас, махаббатпен ғана мөлдіреп тұрған қара торы жас келіншек — қазір ат жақты бетінің қалың терісі қатпарлана бастаған, жанарына ой кірген кексе қара қатын болды. Үй алдындағы тал шыбықтың бойлап өсіп бұтағы қатайған, қабығы тозған терек болғанын кісі байқамайды. Оның балауса кезі де жадында сақтала бермейді. Сонау жылдарғы момын, күйеуіне ғана табынатын панасыз Жаңылдың есейіп, қиын кезде өзіне мықты тірек болғанын, жұртта қалып қойғандай боп торыққан шағында өмірдің үлкен сүрлеуіне алып шығып, демеу болып қасында келе жатқанын Қоспан мән беріп аңғармаған сияқты. Мүшесі сау адам қай қолының артық, кем қимылдағанына мән беріп, бағалап отыра ма. Жаңыл мен Қоспан бір денедегі екі қол сияқты. Бірінсіз бірінің сыңар болып қалуын Қоспан тіпті түсінбейтін, және олай болады-ау деп ойлап та көрген емес еді. Ал, қазір... Қоспан қатты шошынды.