Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Әкесі бар тапқан-таянғанын осы тойға рабайсыз шашуда. Ауылдың екі қанатын ала жүзден астам үй тігілді. Әлденеше жүз қой сойылды. "Той бастар" айтқан жыршыға ат мінгізді. "Ошақ бәйгенің" өзіне басын бір бие етіп талай мал шашты. Аламан бәйгеге екі жүздей ат қосылып, бас бәйгесіне өркеші тайқардай қос нар тікті. Палуан күрестің бас бәйгесіне бір бие қойды. Хансұлуды солардың ешқайсысы селт еткізбеді. Үйдің жартысын ала керілген шымылдык ішінде топ қыздың ортасында ұлы дүрмек, ырду-дырдуға кереге көзінен ғана жылаулы назар салып отыра берді. Тілден, естен айрылғандай халде. Әкесі бас болып, үлкені бар, кішісі бар, мыңғырған қалың ел, жер қайысқан көпшілік бұның жан шырылын есітпес тас керең қатал тағдырдай. Жалғыз Хансұлуды асау ағысқа түскен жаңқадай қанкөбелек ойнатып әкетіп барады. Әкетіп барады. Қарсы тұрып қимыл қыларлық қауқары жоқ. Ұзынша қайқы кірпігінен мөлдір тамшы әлсін-әлсін түсе береді.

Тойда өтіп жатқан өнер сайыстарының ішінен Хансұлуды елеңдеткен жалғыз-ақ жырау өнері болды. Алғашында оған да бармаймын деп еді. Бірақ жыр Хансұлу отауынан онша алыс емес шағын төбешік үстіңде жырланды. Содан, кешкісін әлгі төбешік үстіне, төңірегіне бүкіл ауылдың алаша, кілем, текеметтері жайылды. Ай туа тойға жиылған мындаған жамиғат сол төсек үстінен жапырлап орын ала бастады. Әлден уақытта Ай астындағы үйден ақ шапанды, ақ сәлделі, сақал-шашы аққудай, ұзын бойлы, сексеуілдей қураған тірі аруақ шал шықты. Қолында — домбыра. Лабақ ахун еді бұл.

Лабақ ахун қасында екі-үш кісі бар, Ай сәулелі алаңның ортасындағы кілем, көрпеше төселген төбешіктің басына шығып тізе бүкті. Сыртқа түгел ере шыққан жұртшылық дүрлігіп, жырау отырған алаңға ұмтылды. Тойға келген елдің тайлы-таяғы қалмай, ең азы бала-шағаға дейін ахун отырған төбешікті айнала қоршап жайғасып, көлге қонған аққудай сыланған күміс сақал-шашты, кәрі жыраудан көз алмай қарайды. Ел түгел жиналып, жүріс-тұрыс саябырлаған кезде Лабақ ахун домбырасын қолға алды. Мың сан жұрттың абыр-сабыры су сепкендей басылды.

Лабақ ахун кең құрсақ үлкен қоңыр домбырасын күмбірлетіп құлақ күйін келтіріп біраз созаландап отырды.

Хансұлудың қасындағы қыздар дүрк көтеріліп, әддеқашан үркердей тобымен жыр тындауға кеткен. Жалғыз Балжан қалған қасында.

Сөйткенше, шаршы топтың ортасында айдыннан ұшатұғын аққуша иығын қомдаған ахунның кәрі көкірегінен қоңыр боздау үн шықты. Сабырлы, есті сарын. Жемнің жазғы жылым ағысындай баяу шымырлап, ұзаққа сілтер ыңғай танытады. Қадым заманнан, түу тарих қойнауынан жеткен бағзы ата-бабалар әуезіңдей. Күңіренген абыз әуен. Жұрт сілтідей тынды. Кезінде Бұхар медресесінен дәріс алған ахун араб, парсы тілдеріндегі кітаптарды емін-еркін оқып-тоқып оларды жыр-дастанға айналдырып, осындай шаршы топқа ылғи шашу етіп отыратын.

Жырау толғап жатыр. Дастандарды көштей тізіп атап жатыр, қалағанынды тандап ал деп жатыр.

Лабақ ахун енді жырын іркіп, көшпілік қалауына құлақ түріп, алдыңдағы шайдан ұрттады. Көпшілік жамырап дауыстап гулеп кетті. Әркім керегін атап, отырған жерінен айқайлап даурығып жатыр. Дауласып, шауқымдаса келіп, әлгі аталған дастандардың көбін бұл ел жатқа білетін болғандықтан, әлі далаға көп таралмаған қалпақтың "Қырық қызын" тыңдауға ұйғарды.