Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Шойынқара алпамсадай арбиып орнынан түрегелді.

Бұлыш жетектеп жүр. Түйе тізесінен келетін қар бар

еді. Ірі қара болмаса, майда мал жүре алмас күртік.

— Ал айда! Көрелік! Шығыр тартып машыққан Шойынқара әлгі кебежедей бума ағашты жұлқа тартты. Бума ағаш оппа қарды қарс айырып барады. Соңында, кеңдігі құлаш жарымдай жол ашылды. Шәріп шақалақтап мәз болды.

— Пах! Пах! Садағаң кетейін, жануарым-ай!

Боз ала таңнан ию-қию қимылдаған жұрт бұ кезде жүктерін түйіп, түйелерін жазылап үдере көтерілуге дайын болып қалған еді

Мезгіл сәске түс. Күн көзі бұлыңғыр. Бозамық, самсоз аспан ақ қар шымқанған сұлқ даламен ұзай барып астасып жатыр. Бірыңғай ақжабын әлемнің ортасында қазір алажабыр иірілген көш. Жүріп кете алмай тұр.

Бума ағашты сүйретіп көш бастайды деген Шойынқара қиқаңдап жетекке жүрер емес. Жұрт назары сонда. Бұлыш қиқар нарды қара саннан қамшымен тартты. Бірақ Шойынқара басын шайқап сілкіді де қасарысып тұра берді.

— Ұрма! Ұсылын табуға керек! — деп Пахраддин

желдірмелетіп Шойынқараны қапталдай берді.

— Бұл патшағарға бірнәрсе көрінулі, — деп Бұлыш аң-таң.

Қойдың шуынан дүние азан-қазан. Қарға омбылап қарға адым жер жүре алмай, маңырай береді. Қойшы байғүстар ешкі, серкелерді алға қуып әлек. Сонау қырдың басында Мажан бай ауылы да пері көшкендей ығы-жығы. Үйлерін жығып, жүктерін артып жатыр.

Қарды ашып жол салады деген нар жүре түседі де тісін қайрап, кейін қарап өңкиіп тұрып алады. Жұрт қатты дағдарды. Түйенің қомында бастары қылқиып отырған кемпір-сампырлар Шойынқараны қарғайды. Әйелдер, қыз-келіншектер көш қапталында бір топ атты боп ошарылып тұр. Кер құнан мінген Хансұлу да солардың арасында. Басында түлкі тымақ, қара пүліш тысты тиін ішіктің белін жалпақ күміс белдікпен шарт буған.

Пахраддиннің даурыққан үні шықты.

— Түу, пәдеріңе нәлет! Мына кәрі қыртыңның пиғылын ұқтым! — деп екі иығы селкілдеп күлді. — Уай, жігіттер! Анау келені алға шығарындар! Барлық гәп сонда!

Жігіттер көш соңында иірілген үйір түйені сүргітіп қуып, көш алдына шығарды.

Қабақ жүні салбыраған Шойынқара түксиіп сидаң-сидаң желген ши борбай аруана, інген, мая, құнаншаларға сүзіле қарайды. Бұл Шойынқараның үйірі еді. Сарыжазықты бойлап ұлан жаз шиырып айдап жүретін өз үйірі. Танауына жұмсақ үйіріліп күлімсі аруана иісі келді. Алпауыт нардың үйдей көкірек түкпірінде шым-шымдап бір зор гүркіл бас көтерді. Шыңғыртып азу қайрады. Ашулы бүркіт көзі бір жарқыл ұшқын шашып күпшек санын құйрығымен қамшылады. Бүл — іште булыққан өмірпаз тұма күштің, көп ұзамай жанартаудай сыртқа тебер жігердің дүмпуі еді. Шойынқара жауар бұлттай түнеріп келенің соңынан жардай құлап ұмтылды. Шөккен түйедей дүңкиген бума ағашты бұйым құрлы көрмей сүйрей жөнелді. Қалың оппа қардың таңы айырылып қос қапталға жарыла құлап жатыр. Ұйлыққан қалың көштің маңдай алдынан ұзынша көшеленіп жол шықты. Жұрт у-шу. Күлкі.

— Құдай тас төбеңнен ұрсын, Шойынқара!

— Шойынқара! Шойынқараның ойын қара!

— Ұялсайшы, қартайғанда! — деп әйелдер жағы беттерін сызды.

Көш тізіліп шұбырып Шойынқараның ізіне түсті. Көш соңынан үйір-үйір жылқы, одан кейін ай мүйізді, қоңыраулы серкелер бастаған қора-қора қой шулап-маңырап ілесті. Өстіп жарты айлық жолы бар, сонау ит арқасы қияндағы жылы жақ, сексеуілді, түлейлі құм — Ұлы Самға мыңғырған малды ауыл ырғалып-жырғалып қатар түзеп қозғалды.

Бүткіл тіршілігін ақ кебіндей сіреу астына жасырып, салқын томсарған ұшан-теңіз қарлы дала айдынында сүйретілген ала жіптей жіңішке шүбатылып коңыраулатып іркіс-тіркіс көш барады. Қыстауға бет алған малды ауыл.

2

Сүйменшот, күрек, кетпендерін бөктерген бір топ салт атты сар желіп, көштен сәске түсте-ақ озып кеткен. Қазір түс ауған. Аттарын қара тер етіп әлі сол екпінмен салдыртып келеді. Торы шолағы зірк-зірк желіп, ызғытқан топқа әрең ілесіп Шеге келеді. Әңгіме-қалжынды судай сапырып даурыға желген топтан көңіл күйі де бөлек. Қабағы жабық. Үні шықпайды.