Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Бүгін жұма намазына келе жатқан халықтың ойда жоқ күйде соншалық көп жиылғанын білген қарт ишан намаз соңынан хұтпа оқымақ болды. Ол хұптада халыққа айтатын уағыз-өсиетін осы пәлекет, оба науқасына байланыстыра сөйлемек. Оған тағы бір себеп, түнде ястау намазынан кейін бұл қарт имамды үйіне шейін шығарып салған Самұрат мәзін мен соқыр қари екі қолтығынан демей отырып, Сармолланың бар "сұмдығын" жеткізген. Асыра сөйлеп, аптығып айтысып, қатты бір залым еткен зұлымдықтай баяндаған болатын. Екеуі кезектеп сөйледі.

– Өзін жаназаға халық шақырмағанға қызғанады.

– Өзгелер фидия, садақа тапқанда мен құр қалдым деп қастық ойлайды.

– Бұл халықты аздырады, хазірет.

– Махалла халқы надан, қараңғы, әрбір уәсуәсаға сенеді.

– Сармолланың мінезінен қауіп ойлаңыз, хазірет! – деп қари бір ауық қатаң үнмен, қапалық білдіре сөйледі. Зор дауысты мәзін де тар көшенің түн тыныштығын бұзып, саңқылдаған үнмен жара сөйлеген. Бұрын ақырындау сөйлесіп келсе, енді имамның қақпасына жетіп, қоштасар жерде бар салмақты дәлелін, зілін құлағы мүкістеу қарт хазіреттің көкейіне құя түспек боп, әдейі қатты сөйлейді.

– Айтпады демеңіз, хазірет! Сармолла сөзінің зәһары соншалық қатты. Хатта обаның өзіндей, жұқпалы, зарарлы сөз. Көрерсіз, біздің махалланың надан қауымына, әрбір қорасына, лашығына сол Сармолла сөзі жетсе, бұл халық, бәлки, жаназа шығарудан, хатім етуден де тыйылып қалар. Хазірет, сіздің хайырлы фатиқаңыздан бұл халық уаз кешіп, бас тартып қалып жүрмесін. Сүбіханалла, не ғаламаттар боларын ойласам, ұжданым түршігеді. Сіздің хайыр фатиқаңыздан тартынып, халық ұстаздарына беретін хайыр-уазифаларынан да бас тартуға мүмкін! – деді.

Бұл шаққа шейінгі сөздерді үнсіз тыңдаған хазіреттің жаңағы соңғы сөзден соң сақалы жиі сілкінді. Ол төмен қарап күбірлеп тұр. Кейбір "фәләкәттарды" естіген жерде, соны зарарсыз етпек ниетпен оқитын "Лаухынаманың" тиісті дұғалығын оқыды.

Сармолла болса, айтқан сөзінен қайтар түрі жоқ. Ол түнде намаздан қайтып келе жатып, өзі бастаған сөз бен мінезге іштей қатты ырза болған. Бұны аз уақытқа қоршаған қарт-қариялар шешіліп сөйлемесе де, бір-бір ауыз: "бәрәкәлла", "осыны айтыңыз", "сізге рақмет", "Сармолла, сіздікі ақыл" – деген тәрізді үзік-үзік үндер қатқан. Сармолла өзін құптаған шырай сезіп қалған-ды.

Жаратылысында шапшаң, қызбалығымен қатар мақтан сүйгіштігі бар Сармолла жаңағыдай жылы үндерді өзіне халық көрсеткен құрмет-қошемет деп ұқты. Талайдан Сармолланың мешіт-медресе істеріне араласуына, жақындауына кедергі боп жүрген көп жылғы жаулары – Самұрат мәзін, соқыр қариды енді бұлар анық жазалайтын тәрізді. Солардың дәл өлер жерінен оқ атып, жарақаттайтын құрал тапқанына Сармолла әсіресе сүйсінеді.

Олар бұған не істемеген? Жетекке ергіш қарт ишан, имам болса осылардан, Шәрібжан халфеден ары аспайды. Сонымен бәрі бірігіп, Сармолланы бірде-бірі жаназаға, фидия, хатімге шақыртпауға тырысады. Ол былай тұрсын, соңғы бір жарым жыл бойында хазірет пен осы мәзін, қари, халфелер махалла байларының мешіт-медресеге жіберген жылдық зекет малынан, хайыр-уазифасынан да құр қалдырып келеді. Ал анық ғұламалыққа келсе, Сармолла бер жақ қана емес, ар жақтағы жеті мешіттің де имам, халфелерінен өзін артық молда санайды. Өйткені бұл "Бұхарай шәріфте", "Мирғарап" медресесінде оқыған. Кейін Қазан шәһәрінде, Мысырдан жиырма жыл оқып қайтқан соңғы ұстазынан "Шарх Ғабдолланы" да оқып, ғылым тамам еткен. Сондай Сармолланы, бұның өз ойынша, осы махалланың имамы ету керек еді. Тіпті болмаса қазіргі имам, кәрі ишан қайтыс болған соң, соның орнын басатын етіп қазір халфе қойып, мешіт, медресенің қадірлі ұстазының бірі етіп ұстаса керек еді.