Кюйши / Күйші - Ильяс Жансугуров / Ілияс Жансүгіров

Құмартып күндіз-түні әурелендім.

Ажалым айдаһарға айдапты ғой,

А, құдай, Тәуба! Тәуба! Тәуба дедім!

Кәрлі қыз елді бүріп, шырық иіріп,

Үйсінге, Дулатпенен салды бүлік.

He болып, не қойғанын сырттан сұрап,

Ордада Кене хан да отыр біліп.

Оны да өртеп отыр мына қылық,

Қарадан хан мойнына түскен кұрық.

«Үйсіндер өз ісіне билік айтар»,-

Деп ішке Кене осыны отыр түйіп.

Бөрі отыр бөлтірікке беріп ырық,

Алар деп өз абыройын өзі-ақ жығып.

Балқаштың тұңғиығы толқын бермей,

Тымырсып терең жатыр іштен тұнып.

Жанжалды үй арасы ұсақсынып,

Арыстан отыр барлап тісі ақсиып;

Дүм қылып ханның сыртын Дулаттарға,

Төбеде тұр әнекей, қыз қақшиып.

XII

Ақ қырау салбыратып қырды басқан,

Көк тұман қопарылды, желтең ашқан.

Тымырсық бір сары аяз іштен тынды,

Томсарып мынау қыздай зәрін шашқан.

Тұмандай қопарылып желден қашқан,

Жөңкіліп Дулат келді жаны сасқан.

Төбеде тұрған қолға тартты Дулат,

Қоянын алдына caп қақпан басқан.

Мынау көп салбыраған Үйсін, Дулат,

Келеді қызға таман улап-шулап.

Алдыңда қызға ұсынған құрманы бар,

Тез қатар, тасталатын қылыш турап.

Аластап, күйелеген, бетін майлап,

Мойнына масқаралап құрым байлап.

Ұсынтып ақ мойынын, шешіндіріп,

Жетелеп біреу атпен, біреу айдап.

Бетіне Әлімқұлдың жан келе ме?

Жалғыз-ақ кезігіп тұр хан Кенеге.

Сүйтсе де тоғыз түрлі толғауда тұр,

Көңілін айдағандай әлденеге...

Бұл-дағы теріс азу, көкжал неме,

Бақылап не қылар деп батыр Кене.

Ыңыранып белі кеткен жолбарыстай,

Әлімқұл ауылымен тұр төбеде.

Әлімқұл екі көзден жосып жасы,

Кісесі мойынында, қалт-қалт басы.

Тұлданып, бір қуарып, бір қызарып,

Кененің ішке сыймай мына арасы.

Мұның да Сапақ бірден-бір баласы,

Әлімқұл өз елінде ел ағасы.

Жалғызын қыз қылышы қиғалы тұр,

Кетіп тұр кісіліктен ердің басы.

Дедектеп келе жатыр сорлы Сапақ,

Азамат әлде айыпты? Әлде нахақ.

Қыл шылбыр мойынында қылқындырып,

Өзі жоқ, көлеңкесі қақақ-қақақ!

«Күнәлі», «қанды мойын» деген лақап,

Дедектеп қыз құрманы келді тақап.

Жігіттің бұл да бұлаң бір балғыны,

Көрінді жауқазындай еті де әппақ.

Сол кезде ханышаның дауысы сарт:

-Жетеле, жексұрынды алдыма тарт!-

Дегенде қызға ұсынды қанды мойын,

Алдаспан қыз қолында еткенде жарқ...

Көздері көрген көптің еткенде жалт,

Қан басты жерді-көкті қып-қызыл нарт...

Көк құлап, жер жарылып, тасыды қан,

«Алла!» деп көзін жұмды Әлімқұл қарт...

Бұрыннан етіп тұрған күйші қалт-қалт,

Мұның да көзіндегі нажағай жарқ

Еткенде, қыздың тартқан aшy күйін

Домбыра, күй үзілді, кеткендей шарт.

Көздегі от қыз қолындағы алдаспандай

Жарқ етіп, өз мойнынан қан шашқандай.

Жай түсіп жүрегіне, көзі от болды,

Астында алдаспанның алжасқандай.

Ол көрді кеткен көкке шапшып қанды,

Қанды бас қылыш қаққан домаланды.

Жоқ қылды қылышымен бір-ақ шауып,

Әзірейіл ақ боз атты, алдаспанды.

Түйіліп, қолы үйіріп берген тап-ақ,

Алдаспан қыл мойынға тиді тақап.

Наркескен қылыш болмай, ақыл болып,

Ұстатсып ашуменен қалды шап-ақ.

«Боласың бұл мойынды қалай шаппақ?

Шапқанда не бітірдің ашу сақтап?..»

Ашуды жағасынан ақыл алды,

Жынды ашу қалды әлсіреп, қалбалақтап.

Арс етіп сырт айналды ашу шорқақ ,

Жалт етіп шықты бұққан.мейірім қорқақ

Мұның не?- деп мейірім жел боп соқты,

Тұмандай бара жатты ашу тарқап.

Жіберді ашуды ақыл шайқап-шайқап,

Монтаңдап ашу жасып берді тайқақ.

Құрыш қол қылыш алған мақпал болып,

Алдаспан шыға берді қайта тайқап.

Баурынан наркескеннің мойнын тақап,

Шабылмай қыз алдынан өтті Сапақ.