Путь Абая. Книга IV / Абай жолы. IV кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

Осыдан кейін Мағауияны болыс, Ақылбайды кандилат қойып, үш шербешнай бойында биге жеңіп, Оразбайларға есе бермейді. Болыс сайлауында бидің бәрін Абайдың өзі атайды, елубасыларға: "Осы сайлауда бидің бірде-бір шары ауыспасын, бірде-бір тасы қате түспесін, тасын ауыстырған елубасы болса, менің осы ісімнің ауыртпалығы соның басында болады", – дейді. Осы жылдары Семейдегі қысқы шербешнайда Шәкәріммен аралары өкпелеседі. Сонда Омарбек Медеу мен Мағашты татуластырып, 100 түйе құн төлейтін етеді. 500 сомды Әбен береді де, 40 түйені Жігітек пен Бөкеншіге төлеттіріп, Оразбай өзінен түк бермейді. Сонда Кішекеңдер: "Өзінен төлемеді, бізге төлетті", – деп, Бейсембі бас болып, қайтадан Абайға келіп табысады. Осы кезде Жиренше бірді бірге шағыстыру, астыртын сыбыр-сыпсың болмаса, Абайға қарсы ашық әрекеттерге бара алмайды. Өйткені ол өзінің жеті-сегіз жүз, әкесінің екі жарым мың жылқысының жайын, оған қоныс табудың жөнін ойлап, жұртқа жорғақтап кетті дейді. Ал Тәкежанды да қол қайратын істеп жібер дегенді айтпады демесе, Оразбайға қарсы шықпады дейді. Бұл кезде Қаражан мен Байғұлақтар өлген, өйткені осы тұстағы жиындардың бірде-бірінде олардың есімдері аталмайды.

Қалаға кетіп бара жатып, Әзімбай сәлем бермекке Абайдың үйіне бұрылады. "Бірігіп әрекет етіңдер, бір жерден шығыңдар", – деп кеңес береді, сонда Әзімбай: "Ұлжан болсам екен", – дейді. Абай: "Ұлжан талтайған қатын ғой, Құнанбай болсам десеңші", – дейді. Әзімбай осы сөзімен Шәкәрімді шеттеткенін сездіреді. Осы тұста Мағаш, Кәкітай да келіспей қалған. "Өмірі арамызға сызат түскені сол еді", – дейді екен. Абайдың "бірігіп әрекет етіңдер" – деп отырғаны сол.

"Абайдың тұстас адамдары" деп мыналарды көрсетеді:

"1. Сарбас - Абылғазы тұстас.

. 2. Бейсембі, Әбділда, Жабайдың Бікейі.

3. Хасен, Бүкең, Топай Беркімбайдың баласы Базарбай, Бүркіт, Бүркіттің бір нәсілі Матақ. Матақ Абай тұстас. Беркімбайдың бәйбішесінен Әбділда, Жанділда, Базар. Кенжехан Құлкемен бір туысады. Бейсембай Жәнібек баласы Оспанмен дос. Топышбектің әкесі – Дәркембай.

Абайдың тұсындағы бес болыс Тобықтының адамдары:

1. Ырғызбайдан: Тәңірберді, Мұхаметжан.

2. Көтібақтан: Жиренше, Баймырза, Айғожа.

3. Торғайдан: Матақ, Байділда, Бейсембай, Қазыбай, Омар, Рахымберді, Кенжехан.

4. Топайдан: Байтөре, Садырбай, Наданбай, Мұңсызбай, Кенжеғұл.

5. Сақтан: Қаражан, Бейсембі.

6. Бөкенші: Байорақ, Қыздар, Берікбай.

7. Әнеттен: Көшен, Орман, Сағындық, Әкежан.

8. Қарабатырдан: Төлепберді.

9. Мамайдан: Тезекбай, Тарпаңбай, Мұсабай, Кемелбай, Күйісбай.

10. Мырзадан: Дүйсен.

11. Бөкеншіден: Күнту, Ербол.

12. Көкшеден: Көкбай, Дүтбай, Алатай.

13. Жігітектен: Базаралы, Бейсембі, Бұланбай, Арыстанбек, Тойшыбек.

Осы адамдардың бәрі бір-бір руды билеп, әрқайсысының ұрандары болған" (29-бума).

Осында аты аталған алпыстан астам адамның барлығы бірдей шығарма кейіпкеріне айналған жоқ, шығармаға жол тапқандарының жалпы жиыны он бестен аспайды. Соған қарағанда, белгілі деген кісілердің өзін іріктеп, бәріне бірдей тоқтала беруді шарт деп білмегендігі көрінеді. Осында Бөкеншінің екі жерде аталғандығы, солардан шығармаға енгізілгені Ербол мен Күнту ғана екендігі көрінеді.

Сол тұста Абайдың жиі араласқан тағы бір топ адамдары бар, олардың ішінен Шәке Әлі баласын (Бесқарағай болысы, түбі Бәсентиін), Берлібек (түбі Терістаңбалы, Өскемен уезі, өзі жас, жас та болса Абаймен сұхбаттас), Дүзбембет Бескемпір баласын, Семейтау болысынан Шалғымбай Шоқабай баласын атауға болады.