Путь Абая. Книга II / Абай жолы. II кітап - Мухтар Ауэзов / Мұхтар Әуезов

– Мен осында, жақында үйлендiм. Бұрыннан ойлап жүрген қалыңдығым емес. Тiптi ойда жоқтан, оқыс үйлендiм десем де болады. Бұл осындағы халықтың момын қызы. Оқу тәрбиесi де жоқ. Сiз Әбiштi оқытсаңыз, мен қазiр бұл адамды үйден, сол Әбiшше, төтенше оқытып жүрмiн. Оқытып, өсiрiп, жар етудi қарыз бiлдiм! – дедi. Өзi де қысыла отырып, бұрынғы сыбай-салтаң өмiрiне кiрген үлкен жаңалығын осылайша, жай ғана айтқан. Абай одан арғыны қазған жоқ. Келесi сәтте Михайлов өзiнiң облыстық кеңсеге қайта кiрiп, ендi жаңадан қызмет иесi адам боп жүрген жайын баяндап бердi.

Бiр кезек Абай бер жаққа өтiп, көптен бармаған Тiнiбек үйiне келiп, Мәкiштiң отауында қонған едi. Сол бiр кеште Мәкiш Абайға бұл үйге көп келмейтiнiн кiнә қып сөйледi. Бiрауық ана бiр жылда осы үйде Салтанат болғанда Абайдың көңiлдi сәттер өткiзгенiн жеңiл әзiл етiп, Мәкiш еске алған. Абай Салтанат аты аталған жерде, оны аса дос көңiлмен атады. Ойлана созып сөйледi:

– Салта-н-а-ат! Шiркiн Салтанат жақсы едi-ау! Өзiм көрген қазақ жасының қасиеттi бiрi едi-ау! – дей түстi.

Мәкiшке шұғыл бұрылды да:

– Айтшы, Мәкiш, Салтанат бүгiнде қандай екен? Өмiрi, күйi-жайы не халетте екен? Бiлгенiң бар ма? – дедi.

Мәкiш Салтанат туралы Абайға таға бiр қадiрлi әңгiме айтып өттi.

Баяғы айттырған күйеуiне Салтанат тиген. Бұл күнде ерiксiз өмiр тұтқыны болыпты. Сонау жылдардан соң қалаға ең алғаш келгенi осы биыл өткен жаз екен. Қасына бiр еркек, бiр әйел баласы ере кептi. Солармен Салтанаттың өзiн Мәкiш бұл шаhар халқының жазды күнгi сейiл-сауығы ретiнде, қайыққа мiнгiзiп үлкен Ертiстен өткiзiп, полковник аралына апарыпты. Сабамен қымыз алғызып, сойысқа қой алып шығып, бiр күн бойы аралда, тоғайда екi дос әйел ұзақ бiр мұңдар айтысыпты.

Мәкiш Абайдың күтпеген, ойламаған жайын осы арада бiлдiрдi. Ол соңғы жылдарда Абай шығарған өлеңдердiң көбiн жатқа бiледi екен.

Салтанаттың өтiнiшi бойынша аралда, кейде әнге салып, кейде жаттай оқып, бәрiн айтып берiптi. Салтанат үнсiз сабырмен көп уақыт, қызыға тыңдапты. Ең аяғында,, қасына еркек баласын шақырып алып, өзгеше бiр сөздер айтыпты.

– Менiң өмiрiм өз басымды ойдағы арманымнан жыраққа әкеттi ғой. Үмiтсiз де болса, бiр арман құшқан жан едiм. Жастық тiрлiгiмде Абайды көрген күндерiм, осы аралдай бопты. Көлеңкелi, саялы боп, мынадай гүл атып тұрған көрiктi шағымның бiрi екен. Мәкiш, бүгiн сенi көргенiм, Абай сөзiн естiгенiм тағы баяғы сағынышымды тапқандай табысым болды. Ендi бiр сертiм болар – Абай қадiрiн өзiм ғана бiлiп сақтамаспын. Мынау балаларымды да Абайға дос етiп өсiру, ендiгi аналық қарызым шығар. Абай алдындағы соңғы достық мiндетiм болар! – дептi.

Абай Салтанатты қадiрлеген көңiлiмен өз апасы Мәкiшке де iштей алғысқа толы, ырзалық бiлдiрдi. Оны өзiнiң сырласы, сенiсер досы есебiнде ұғынып, аз сөзбен iшiн ашты.

– Солай, солай айтар Салтанат! Өз қарызын ғана айтпаған. Менiң де мiндет қарызымды айтқан да. Оның баласындай жас ұрпақ жанына азық етер, жақсы көрер қазына болар сөзбен өлең туғызуды маған мiндет етiптi ғой. "Алты қырдың астында жүрсем де, маған тым құрса, сондай сарының жетiп жатсын" дегенi де. Ұқтым, түсiндiм, арманды дос! – деп, салмақты сыр айтты да көңiл шабытына, толқын ойға шомды.

Абай осы жолы қалада көп жатты. Оқуға балаларын орналастырған алғашқы жылында, оларды қимай жүргенi де болды. Күз бойы, қыстың ортасына шейiн, Гоголь атындағы кiтапханада күнұзын отырады. Ғылым зерттеушi, оқымысты тәрiздi боп алған өзiнiң дағдысына да аса қызығулы. Кiтап бетiнен кете алмайтындай. Жақсы, таза сарылғандық бойын мегдеп алған. Кей кештерде, үй оңашада өзi оқыған романдарының қызықтыларын Баймағамбетке әңгiме етедi. Оның айтуы арқылы, Баймағамбет те көп әңгiме жиып жүр.